Skírnir - 01.01.1975, Qupperneq 14

12
ÞORSTEINN GYLFASON
SKIRNIR
SundurliSun Símonar má heita að fari fram hjá honum sjálfum,
þó svo hann hafi þau almennu orð um hana að til hennar þurfi
„mjög nákvæma athugun“. Hann gengur að því vísu, án þess að
geta nokkurra raka, að atburðarásin sem skýra þurfi sé sú að ljós-
flekkir í umhverfinu berist til augna hans og erti þau, og sekúndu-
broti síðar sjái hann að þarna sé maður, Páll Jónsson að nafni.
Símon vill nú vita hvernig annað eins og þetta geti gerzt. Kannski við
getum orðað það svo að hann vilji vita hvað gerist á því sekúndu-
broti sem hann segir líða frá því að augun eru ert þar til maður
sér. Og um það hefur hann kenningu: á þessu sekúndubroti er „all-
ur hugurinn að verki“ - án þess þó að við höfum hugboð um það.
Þetta hugarstarf fer fram í dulvitundinni.
Nú er það athyglisvert að Símon víkur hér ekki einu orði að þeim
kosti að atburðarásin sem gera þurfi grein fyrir eigi sér stað í taug-
um og heila: þvílík greinargerð væri lífeðlisfræði en ekki sálar-
fræði. Og þegar við höfum veitt þessu athygli kann okkur að virð-
ast freistandi að vísa dulvitundarkenningu Símonar á bug með sömu
óbrotnu rökum og við vísuðum því frá okkur að sársauki ætti til að
vera dulvitaður: hér sé enn hrugðið á þann leik að orðum að kalla
líkamsstarfsemi sem við vitum ekki af dulvitundarstarf. En sú á-
stæða er til að staldra frekar við skynjunarkenningu Símonar að
hún er raunar mun flóknari en kenningin um hinn dulvitaða sárs-
auka sem veldur önuglyndi með því að hún kveður nánar á um
starfsemi dulvitundarinnar. Samkvæmt henni starfar dulvitundin að
skynjuninni með áþekkum hætti og við förum sjálf að því frá degi
til dags að skilja mælt mál. Hún greinir eina ljósflekki frá öðrum,
líkt og við greinum orðaskil í setningu, leggur í þá merkingu, líkt
og við skiljum orðalag í setningu, og kemst þá að raun um að ljós-
flekkirnir eiga við um eða merkja mann. Kenningin er því reist á
samlíkingu eins og oft er um fræðilegar kenningar: hinum skynj-
anlega heimi er líkt við tungumál eða táknmál og skynjanlegum
fyrirbærum við setningar sem segja má á málinu. Þessi samlíking er
raunar gamalkunn: Platón brá henni fyrir sig í Þeaítetosi, og Berke-
ley hiskup heitti henni í sérstakri mynd í því skyni að sanna til-
veru Guðs með einhverjum hugvitssamasta hætti sem sögur fara
af.12
Hyggjum nú að þeirri sundurgreiningu atviksins sem er forsenda