Skírnir - 01.01.1975, Page 21

SKÍRNIR ÆTTI SÁLARFRÆÐI AÐ VERA TIL 19
ugt eða ókleift að komast að sannreynanlegum niðurstöðum.18
Allt virðist þetta skynsamlega mælt, og af þeim sökum er ráðlegt
að hyggja þó ekki sé nema lauslega að sálarfræði mannlegra athafna
og gá hvort við hana megi binda þær vonir um sjálfstæðar sálfræði-
legar skýringar sem virðast næsta brigðular um sálarfræði skynjun-
arinnar.
Voldugasta og virðulegasta grein allrar atferðissálarfræði er án
efa sálarfræði námsins, sú hin sama og áður er um sagt að hún fjalli
að níu tíundu um rottur. Námssálarfræði er talin til tilraunavísinda,
og þær tilraunir námssálarfræðinga sem mest þykir um vert eru skil-
yrðingartilraunir sem ætlað er að leiða í ljós með hvaða hætti skil-
orðsbundin viðbrögð við umhverfinu myndast hjá mönnum og dýr-
um. En slík skilyrðing er talin mikilvæg tegund þess sem við köll-
um nám.
Áður en lengra er haldið má geta þess að það hlýtur að teljast
mjög vafasamt hvort sálfræðingum á að leyfast að kenna skilyrð-
ingu við nám í neinum venjulegum skilningi þess orðs. Munurinn
á skilyrðingu og námi, í viðteknum skilningi námshugtaksins, er
auðráðinn af dæmi. Eins og menn vita dregst sjáaldur í mannsauga
saman í mikilli birtu. Ef bjöllu er hringt í nokkur skipti rétt áður
en björtu Ijósi er beint að auga manns, kemur að því að sjáaldrið
dregst saman við hringinguna eina: hér höfum við skilorðsbundið
viðbragð. Á sama hátt má koma því til leiðar að sjáaldrið dragist
saman þegar manni er sagt að svo skuli verða, og loks getur maður
látið það dragast saman með því að segja eitthvað við sjálfan sig,
hvort heldur upphátt eða í hljóði. Þessum atvikum hafa sálfræðing-
ar lýst svo að manninum sem tilraunin er gerð á lærist að draga
saman sjáaldur auga síns að vild. Og þetta er bersýnilega villandi
orðalag. Með aðferðinni sem um ræðir lærist okkur ekki að draga
saman sjáaldrið, heldur lærum við ákveðna tækni til að mynda skil-
orðsbundið viðbragð hjá sjálfum okkur. Sálfræðingarnir sem slá
saman námi og skilyrðingu í þessu dæmi virðast eins geta sagt að
maður hafi lært að láta hárin rísa á höfði sér ef hann getur burstað
hár sitt með þeim afleiðingum að það stendur í allar áttir.19
Af þessu dæmi einu má ráða að rnikill munur er á skilyrðingu og
því sem við köllum nám í daglegu lífi. En við þvílíkri aðfinnslu
gætu sálfræðingar vitaskuld brugðizt með því að segja hana helber-