Skírnir - 01.01.1975, Page 24

22
ÞORSTEINN GYLFASON
SKÍRNIR
vegna svæfingarmáttar síns eins ög sagt er í Imyndunarveik-
inni.
Hinn kosturinn er sá að segja sálfræðileg hugtök á borð við hvat-
arhugtakið láta meira í ljós en það eitt sem ráða má af niðurstöðum
mælinga: þetta kalla sálfræðingar einatt „viðbótarskilning“ hugtaks.
En þá vaknar sú spurning hver þessi viðhótarskilningur sé. Hann
virðist naumast geta verið annar en sá sem lagður er í hugtakið
í daglegu lífi. Þá verður tilgátan þar sem hugtakinu er heitt sam-
hærileg við hversdagslegar staðhæfingar eins og þær að menn eti
af því að þá svengi eða að fólk leiti hvert á annað vegna kynhvata
sinna. Og hvað sem verður annað um slíkar staðhæfingar sagt, geta
þær ekki heitið ýkja upplýsandi.
Til frekari skýringar má taka dæmi af háttarsmætt Edwards C.
Tolman á hugtakinu matarvon. Tolman vill geta komizt svo að orði
um rottu í tilraunabúri að hún vænti matar á S þar sem S er tiltek-
inn staður í búrinu. í þessa staðhæfingu um matarvon rottunnar
vill hann leggja þá merkingu að rottan fari á S við svofelld skilyrði:
Rottan hefur lengi verið matarlaus og hefur lært að rata leið L, að
fóðurkassa í búrinu. Hún er sett á L i, en leiðin er lokuð. Hins vegar
eru aðrar leiðir greiðar, þar á meðal L2 sem liggur á S. - Nú hlasir
við að þessi skilgreining á matarvon tilgreinir hvorki nauðsynlegar
né nægilegar forsendur þess að sagt verði að rottan vænti matar á
S. Forsendur Tolmans eru ekki nauðsynlegar því að rottan getur vel
vænzt matar á S þó að hún fari hvergi: til dæmis getur verið að hún
óttist eitthvað á leiðinni og óttinn sé matarvoninni yfirsterkari. Og
þær eru ekki nægilegar því að jafnvel þótt rottan fari á S við þær
aðstæður sem Tolman lýsir getur meira en verið að hún vænti ekki
matar á S heldur einhvers annars, til dæmis kynmaka, eða þá alls
einskis, svo sem ef hún heldur L2 vegna þess að þar er tiltekin birta
eða vegna hins að L2 liggur í ákveðna átt miðað við L^.23 Þessi
viðbótarskilyrði við skilyrði Tolmans mundu teljast til viðbótar-
skilnings matarvonarhugtaksins. Og sá skilningur er bersýnilega
hversdagslegur skilningur þess. Kenningar sálfræðinga um matar-
von sem hvöt til atferðis verða þá ámóta merkileg sannindi og þau
að flest vinni svangur til saðnings.
Þessi niðurstaða kemur heim við þá skoðun sem hætt er við að
athugull lesandi myndi sér af lestri rita um sálarfræði námsins. í