Skírnir - 01.01.1975, Síða 59

DAVÍÐ ERLINGSSON
Seint borguð kiðin
Um œvintýrið af Kiða-Þorbirni og Maurhildi mannœtu
1
Íslenzk dÝRAÆvintýri. Á skrá Einars Ólafs Sveinssonar um al-
þjóðleg ævintýri á íslandi eru aðeins talin þrjú dýraævintýri.1 Af
því sést óðara að þessi tegund alþýðlegra skemmtisagna hefur átt
litlum vinsældum að fagna hjá þjóðinni. Þessi þrjú dýraævintýri
eru Aarne-Thompson (AT) nr. 2 (Hvers vegna hjörninn er snubb-
óttur fyrir endann), AT nr. 15 (Neyttu meðan á nefinu stendur; um
kerlingu sem beitir brögðum til þess að sitja ein að smjörforða
heimilisins), og AT nr. 160 (dýr þakklátari en maður).2 AT nr. 2
er „von zweifelhafter Volkstúmlichkeit“, eins og á er bent í ævin-
týraskránni, AT nr. 15 er orðið að mannasögu í stað dýra, og um
AT nr. 160 gildir hið sama og um AT 2, að það er óvíst að sú saga
hafi nokkurn tíma átt sjálfstæða tilvist í íslenzkum munnmælum.3
Þessi saga segir frá vanþakklæti ríks uppskafnings en þakklæti dýra
(ljóns, apynju og höggorms) fyrir þann greiða fátæks manns að
hjálpa þeim öllum upp úr veiðigröf, sem ríki maðurinn hefur sjálf-
ur látið grafa. Hún er runnin frá latneska sagnasafninu Gesta Ro-
manorum,4 en hin íslenzka gerð hennar er þýðing úr ensku.5 Eigin-
lega virðist því ekki hægt að benda á eitt einasta dýraævintýri (af
flokknum AT nr. 1-299), sem líkur séu til að hafi lifað sjálfstæðu
lífi í íslenzkri alþýðusögn, og án stoðar í bókum.
Ekki verður loku skotið fyrir að fleiri ævintýri af þessari tegund
kunni að hafa orðið fyrir svipuðum breytingum og AT nr. 15,
Neyttu meðan á nefinu stendur, og orðið mannasögur. Erindið með
því sem hér fer á eftir er einmitt að gera nokkra grein fyrir einni
slíkri sögu og hvernig hún hafi ummótazt í íslenzkri meðferð. Sú at-
hugun styður raunar það sem nú var sagt um óvinsæld dýraævin-
týranna.