Skírnir - 01.01.1979, Page 198

196
GÍSLI PÁLSSON
SKÍRNIR
nokkrum rétti má því halda því fram að jafnréttisgoðsagan og
liugmynd málveirufræðinganna um „heildstæðni“ íslensks máls
séu dæmi um jafnaðarhugmyndir sem hafa „óvæntar afleið-
ingar“ eins og Dumont orðar það:
Þegar heimssýn manna gerir ráð fyrir að allir séu jafnir, og horft er framhjá
þeirri staðreynd að fólki er skipað á félagslega og menningarlega bása, eru
skilin á milli ólíkra þjóðfélagshópa stundum undirstrikuð enn frekar með
óheillavænlegum hætti; menn líta þá svo á að þjóðfélagsstaða einstaklingsins
ráðist af líkamseinkennum hans — og það er rasismi (Dumont 1972:51).
Ef þetta er haft í huga skilst betur hvernig velmeinandi jafn-
aðarmenn geta með góðri samvisku skírskotað til „skríls“ og
„götustráka“ — til þeirra sem ekki eiga „nógu góðan „pabba og
mömmu““ — þegar þeir eru að reyna að skilja það sem fram fer
í kringum þá.
Hugtökin, sem veirumennirnir nota, hafa auk þess meinað
þeim að skilja sundurleitni málsins og eðli málbreytinga. Með
því að þeir leggja áherslu á heildstæðni málsins og samfellda
sögu þess (vanalega eru mál hinna Norðurlandaþjóðanna notuð
til samanburðar) eru þeir ófærir um að greina þau skil sem
sundra málsamfélaginu. Þær mikilvægu breytingar sem íslenskt
málsamfélag hefur tekið á undanförnum áratugum hafa þess
vegna ekki komist inn fyrir skelina á málveirufræðingunum.
Tímaskekkja þeirra á þannig nokkra sök á þeirri borgaralegu
slagsíðu sem málpólitík þeirra ber vott um. í orði kveðnu hefja
þeir alþýðumálið til vegs og virðingar, en í rauninni vísa þeir
því á bug. Viðmiðanir þeirra eru, með öðrum orðum, úreltar.
Málveirufræðingarnir vita því varla lengur hvaða mál er tal-
að í landinu. Samt hika þeir ekki við að fylgja stefnu sinni eftir
af miklum þunga. í vitund þeirra er málið sjálfstæð vera, eins-
konar kjölturakki, sem á í vök að verjast fyrir fantaskap eiganda
síns — málnotandans.
En þótt móðurmálsverndararnir séu ávallt reiðubúnir að
rétta tungunni hjálparhönd á hættustund eru þeir ekki að
sama skapi skilningsríkir þegar almennur málnotandi er ann-
ars vegar. Þar sem „vistfræði málsins" (Haugen 1972) er þeim
lokuð bók er þeim fyrirmunað að skilja félagsleg áhrif á
tjáningarhætti landsmanna. Þess vegna hafa þeir sokkið í fen