Skírnir - 01.01.1979, Qupperneq 211

SKIRNIR
ORÐÁSKII’TI UM ÍSLANDSSÖGU
209
vel þessu riti. Þó er rétt að benda á að þar er víða óhjákvæmilegt að fara
nær okkur í tíma en tímatalsrammi bókarinnar annars leyfir og það kostar
væntanlega millitilvísanir í síðari bindum verksins.
í kafla sem nefnist íslenskt aðalsveldi (bls 76—79) er fjallað um þann þjón-
ustuaðal sem konungur hafði hér til landsstjórnar. Hér er reynt að tengja
höfðingjaættir og aðalsmenn jarðeignum og er einkum stuðst við hinar
merku athugasemdir Magnúsar Más Lárussonar frá 1971. Því miður er þetta
allt í mýflugumynd en hér bíða mjög merkileg rannsóknarefni sem væru verð
meira rýmis í svona verki.
Gagnrýna verður að upp skuli tekiff orðalagið um „staði og bændakirkju-
staði" á bls 79. Ekki er mér kunnugt um heimildir fyrir því að orðið bænda-
kirkjustaðir hafi verið notað á nriðöldum (t.d. er það ekki að finna í orðabók
Fritzners) en Magnús Stefánsson heldur því fram að það hafi verið notað í
Sögu Islands II, bls 76. Höfundar benda á hugsanlegan uppruna eða eina
hlið heimalandsskilgreiningarinnar (bls 79), að vísu óbeint, en sú skilgreining
hefur mikla þýðingu sem lögfræðileg skilgreining í deilunum um kirkju-
jarðir hér í lok 13. aldar en þetta atriði kemur annars lítt fram í bókinni.
Þá fylgja meff stuttir þættir um Gissur galla og Hauk lögmann svo sem til
þess að fullnægja þeim sem áhuga hafa á persónusögu, en það er gert á
snotran og vafningalausan hátt án þess að lopinn sé teygður.
Það kemur á óvart að síðasti þáttur þessa kafla þeirra Björns og Sigurðar
skuli heita Almennir hagir og fjalla um efnahagslega þætti þjóðarsögunnar.
Af hverju var þetta ekki haft í byrjun kaflans eða tengt efni hans jafnóðum,
t.d. með því að ræða um skattbændatalið 1311 í tengslum við tekjur konungs
og stjórn? Þetta minnir á þá neyðarlausn sem Jón Jóhannesson hafði í íslend-
inga sögu sinni að fjalla urn efnalega menningu og hagsögu aftan við eigin-
lega framsetningu á sögu íslendinga, sem einhvers konar viðauka sem annars
þyrfti ekki að skipta svo miklu máli. Nokkrar athugasemdir verður að gera
við framsetninguna á skattbændatali 1311. í fyrsta lagi er rangt að nefna
þingfararkaupsbændatal Gissurar skattbændatal. Rúm 200 ár eru á rnilli
skattbændatalsins 1311 og þingfararkaupsbændatals Gissurar biskups og
lieimildirnar því ekki sambærilegar. Hverjum mundi í dag detta í hug að
bera saman skattgreiðendur 1779 og 1979 og draga af því miklar ályktanir
um samfélagsþróun? Framsetningin er ófullnægjandi og einnig að öðru leyti
villandi um þetta eins og taflan á bls 104 er glöggur vottur um.
Þegar litið er á þennan kafla þeirra Björns og Sigurffar í heild verður
hann að teljast nokkuð góður í þessu verki. Víða er tekið skýrt á málum og
skorinort sem er eitt af aðalsmerkjum fræðandi framsetningar, auk þess sem
hann er á pörtum fjörlega og skemmtilega skrifaður. Viðfangsefni kaflans
hlýtur eðlis síns vegna alltaf að vera nokkuð þungt í vöfum en höfundar
komast þó sæmilega frá þvi.
Kafli Magnúsar Stefánssonar um íslenska kirkjusögu á tímabilinu 1262—
1264 til 1358 nefnist Frá goðakirkju til biskupskirkju. Ekki er Ijóst hvað er
átt við með „goðakirkju" þótt nokkrar málalengingar séu um það á bls 156,
14