Sagnir - 01.06.1998, Síða 6

5
Af hugmyndum Íslendinga um versnandi heim
SAGNIR ‘ 98
UM TENGSL ÍSLANDSSÖGUNNAR VI‹ ÍSRAELSRÍKI HI‹ FORNA
Ekki er ofmælt að Biblían sé það einstaka ritverk sem langmest áhrif hefur haft á
menningu þess heimshluta er við byggjum. Í margar aldir mótaði hún nánast allan
hugmyndaheim Vesturlanda. Og enn í dag leynast áhrif hennar á ýmsum sviðum
mannlífsins utan trúarlífs; svo sem í siðferðismálum og víðar.
Á bókmenntasviðinu hefur Biblían að sjálfsögðu skipað veglegan sess, þar
sem augljósustu tengslin eru við trúarbókmenntirnar. Mér varð hugsað til þessara
tengsla við lestur á heimsádeilukvæðunum. Mörg erindin hefðu næstum getað verið
tekin upp úr spádómsritum Jesaja eða Jeremía. Bæði efni og stíll voru nánast eins.
Þarna er komin athyglisverð samlíking þar sem skáldin á Íslandi samsvara
spámönnum Ísraels. Og ég er ekki einn um að hafa komið auga á þessa líkingu. Í bók
Jóns J. Aðils, Íslenskt þjóðerni, þar sem hann rekur sögu þjóðarinnar frá landnámi
fram til loka 19. aldar, er eftirfarandi klausu að finna (190-191):
Þegar Ísraelslýður forðum daga tók að villast út af sinni réttu braut og reikaði um
í villu og andvaraleysi, þá vöktust jafnan upp hjá honum spámenn, sem leiddu
þjóðina aftur inn á réttar brautir. Svo hefur oss öllum verið kent. En það er víðar
en hjá Ísraelslýð að forsjónin hefur séð aumur á andvaralausri kynslóð og vakið
upp spámenn til að framkvæma sinn vilja, eftir hverrar þjóðar eðli og ásigkomu-
lagi. Þessir spámenn eru skáldin, - skáldin „af guðs náð“. Þau eru eins og hrópand-
ans rödd í eyðimörkinni hjá tómlátri og andvaralausri kynslóð. Þau eru eins og eld-
stólpinn, sem lýsir þjóðinni og vísar henni veg.
Það sem ef til vill er athyglisverðast hér er að Jón er ekki að fjalla um
trúarkveðskap heldur ættjarðarkveðskap. Bók hans, rituð í upphafi þessarar aldar, er
lituð sterkri þjóðerniskennd. En saga þjóðarinnar, eins og hann rekur hana þar, er í
meginatriðum samt sú hin sama og enn er almennt viðurkennd. Þessi samlíking á
sögu Íslands við hið forna Ísrael væri vitaskuld lítils virði stæði hún stök. En sé málið
kannað kemur annað í ljós. Við skulum nú rekja okkur í gegnum sögu Ísraels, eins
og hún birtist í Gamla testamentinu, og bera hana saman við sögu okkar lands.
Byrjum þá þar sem Ísraelsmenn flýja ofríki faraós, leggja undir sig fyrirheitna
landið og stökkva burt þeim þjóðum sem fyrir voru; á okkar slóðum flýja landnáms-
mennirnir ofríki Noregskonungs, leggja undir sig Ísland og stökkva burt Pöpunum. Í
kjölfar landnámsins kemur svo gullöld Ísraels; uppbyggingartímar Davíðs og
friðaröld Salómons sem samsvarar gullöld Íslendinga (en svo nefnir Jón J. Aðils
einmitt bók sína um söguöldina okkar) og friðaröldina eftir kristnitöku. Síðan dynja
ósköpin yfir.
Vegna innbyrðis ósættis ættkvíslanna í Ísrael verður borgarastríð og landið
klofnar í tvennt: Norðurríkið og Júdaríki. Bæði missa þau sjálfstæði sitt að miklu
leyti til voldugra nágrannaríkja og Norðurríkið er svo lagt undir Asseríu. Á
heimaslóðunum höfum við borgarastríð Sturlungaaldar þar sem valdaættir landsins
berast á banaspjótum. Því lýkur með að landið fellur undir Noregskonung en þó höld-
um við nokkru sjálfstæði.
Júdaríki tórir eitthvað áfram, illa stjórnað yfirleitt og kóngar þess nánast lepp-
ar Asseríukonungs. Það eru svo Babýlóníumenn sem endanlega sigra Júda, leggja
Jerúsalem í rúst og flytja gyðinga til Babýlon. Hér á landi hrakar öllu og það eru
Danir sem endanlega brjóta okkur á bak aftur með siðskiptunum og einveldistökunni.
Við tekur útlegðin í „Babýlon við Eyrarsund“; versta niðurlægingarskeið þjóðar
okkar. En í útlegðinni taka gyðingar að skrá og safna saman helgiritum sínum sem
geyma hina sérstæðu menningu þeirra og sögu. Og hvað gerist í Kaupmannahöfn!
Jú, jú. Árni Magnússon fer af stað. Að lokum gefur Kýrus konungur Persa út
tilskipun um að gyðingar megi snúa aftur og byggja upp Jerúsalem á nýjan leik.
Endurreisnarstarfið hefst með hvatningum spámannanna. Og Danakóngur gefur
okkur stjórnarskrá og þjóðskáldin hvetja landsmenn til dáða.
Þó vissulega megi reyna að útskýra þessa samsvörun með því að benda á líkar
kringumstæður, þ. e. í báðum tilfellum er um að ræða baráttu smáþjóðar við að halda
sjálfstæði sínu og sérstæðri menningu gagnvart voldugum nágrönnum, þá held ég að
annað gæti búið hér að baki. Ég minntist á það hérna framar að áhrif Biblíunnar
leyndust víða. Rétt eins og ég tel mig hafa sýnt fram á áhrif Íslendingasagna á
söguskoðun þjóðarinnar, er það þá nokkuð ólíklegt að Biblían hafi þar líka átt hlut að
máli?
Það er nú engin tilviljun að við notum sama orðið yfir sagnfræði og bók-
menntir.