Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 9

Flestir kannast við örlög Björns Þorleifssonar ríka. Hann
var á tímabili voldugur auðmaður, er fór tíðum um
rænandi og ruplandi. Á sama tíma og þessu fór fram var
konungsvald óðum að styrkjast á Íslandi eftir áratuga-
langt ofríki Englendinga. Hvernig fór þetta tvennt
saman?1
FYRSTU ÁRIN
Um æsku Björns ríka er lítið vitað. Talið er að hann hafi
fæðst í Vatnsfirði árið 1408. Ólst hann að mestu upp þar.2
Björn var sonur Þorleifs Árnasonar sýslumanns að Auðbrekku
í Hörgárdal og Kristínar Björnsdóttur, Jórsalafara
Einarssonar. Af systkinum Björns var Einar hirðstjóri þekkt-
astur.3
Björn eignaðist launbörn áður en hann kvongaðist
Ólöfu Loftsdóttur. Þau voru: Jón danur, Þóra kona Guðna
sýslumanns Jónssonar á Kirkjubóli og Þuríður, sem varð kona
Narfa Þorvaldssonar á Narfeyri í Skógarstrandarhreppi á
Snæfellsnesi.4
Í Sýslumannaæfum segir að brúðkaup
Björns og Ólafar hafi farið fram um 1428.5
Kaupmáli Björns er glataður og því ekki
vitað nákvæmlega hvenær hann var
gerður. Líklegra er þó að þau hafi gifst
nokkrum árum seinna, eða stuttu eftir
andlát föður Ólafar, Lofts
Guttormssonar sem lést 1432. Loftur ríki,
skáld og hirðstjóri á Möðruvöllum í Eyjafirði, var vell-
auðugur. Hann erfði stórfé eftir Pláguna 1402 - 1404.6 Kom
því saman geysilegur auður er Björn og Ólöf gengu í eina
sæng.
Árið 1433 hlaut Björn bændaeignina í Vatnsfirði að
gjöf frá ömmu sinni, Solveigu Þorsteinsdóttur. Má telja þann
atburð að einhverju leyti undirbúning að væntanlegu kvon-
fangi hans, ekki átti Björn að ganga eignalítill í hjónabandið.
Ólöf þótti sterkefnuð og því efalítið ágætastur kvenkostur.
Þetta gaf Arnóri Sigurjónssyni ástæðu til heilabrota um mann-
gildið, „auðvitað væri það vandmetnara en arfurinn.“7 Björn
og Ólöf bjuggu á Skarði á Skarðströnd, en þá jörð hlaut hún í
arf frá föður sínum. Var jarðeignin í þann tíð talin vera
höfuðsetur „sjálfstektarhöfðingjanna“ á Íslandi.8 Þessi
nafngift Björns Þorsteinssonar á bæ þeirra hjóna er viðeigandi
því auðsældina mátti að nokkru rekja til ætta beggja og
sumpart til fégirndar og ásælni.
Börn Ólafar og Björns voru þau Þorleifur hirðstjóri,
Solveig, Einar og Árni hermaður. Hjónin voru fjárgæslumenn
miklir, enda létu þau eftir sig meiri auð en dæmi eru til um á
Íslandi. Urðu því börn þeirra stórauðug;9 og afkomendur
þeirra, Páll og Solveig á Skarði, létu eftir sig auð fjár.
GUðMUNDAREIGNIR
Á 15. öld kölluðust æðstu embættismenn
konungs á Íslandi, hirðstjórar. Þeir voru oftast
tveir, en stundum einn og jafnvel fjórir. Bogi
Benediktsson taldi líklegt að Björn ríki hafi
snemma gegnt stöðu hirðstjóra í Dalasýslu og
stærstum hluta Vestfjarða.10 Fyrir því eru þó
engar heimildir.
Fátt segir af afrekum Björns fyrr en hann, ásamt bróður
sínum Einari, hóf að deila við Guðmund ríka Arason um
miðja 15. öld. Guðmundur var mágur þeirra bræðra, kvænt-
8
Sagnir 19 (1998)
SAGNIR ‘ 98
Magnús Magnússon:
”Róstugt var á Rifi flá ríki Björn flar dó”
Af Birni Þorleifssyni ríka
Fátt segir af
afrekum Björns fyrr en
hann, ásamt bróður sínum
Einari, hóf að deila við
Guðmund ríka Arason
um miðja 15. öld.