Sagnir - 01.06.1998, Qupperneq 39

Öflug rafmagnsstöð við Sogsfossana. Rafmagns-
járnbraut frá Reykjavík, um Þingvelli og að
Þjórsárbrú. Raflýst Reykjavík og fjöldi bæja í
Mosfellssveit, Kjós, Grímsnesi og Flóa. Ótal raf-
magns-mótorar til margs konar iðnreksturs í
Reykjavík, og loftáburðar-verksmiðja eða verks-
miðjur í Árnessýslu.
Skemmtilegt og gott gistihús á Þingvöllum (lands-
eign), raflýst og rafhitað, og litlir rafmagnsbátar á
Þingvallavatni!1
Þessi framtíðarsýn sem áhugamaður um virkjun Sogsins setti
fram árið 1912, var afar glæsileg. Áætlanir aldamóta-
kynslóðarinnar voru stórar í sniðum, allsherjar endurreisn
Íslands skyldi hafin. Meðal þeirra viðfangsefna sem brýnust
voru talin, var virkjun vatnsafls ánna sem féllu óbeislaðar til
sjávar og hagnýting þess til iðnaðar, hitunar og ljósa.
Sogsvirkjun var þó of stór biti að kyngja fyrir hið
fámenna og lítt þróaða íslenska þjóðfélag annars áratugarins,
tíminn var ekki kominn. Fjölmörg tæknileg vandamál biðu
úrlausnar, svo sem varðandi flutning á raforkunni og viða-
miklar rannsóknir voru nauðsynlegar. Tryggja þurfti raf-
magninu stærri markað í Reykjavík og afla fjármagns til
framkvæmdanna erlendis, því engin íslensk peningastofnun
hafði bolmagn til að standa straum af byggingu slíkra mann-
virkja. Enn átti því mikið vatn eftir að renna óvirkjað til sjáv-
ar, áður en draumurinn gat orðið að veruleika.
ORKUMÁL REYKVÍKINGA
Mánudaginn 27. júní árið 1921 vígði Kristján konungur tíundi
rafstöð Reykvíkinga við Elliðaár. Þar með hóf Rafmagnsveita
Reykjavíkur starfsemi sína með formlegum hætti.2
Elliðaárstöðin leysti af hólmi fjölda olíuknúinna einkaraf-
stöðva sem starfræktar voru víðs vegar um bæinn og sáu
efnameiri Reykvíkingum fyrir raforku til ljósa og að nokkru
leyti til iðnaðar og vélareksturs.3
Afkastageta stöðvarinnar var 1.500 hestöfl (1.120 kW)
og var frá upphafi ljóst að það dygði engan veginn til að svara
orkuþörf bæjarins til lengdar. Árið 1923 var sett upp 1.000
hestafla (um 750 kW) vélasamstæða og árið 1933 var stöðin
enn stækkuð og 2.000 hestafla (um 1.500 kW) túrbínu bætt
við.4 Jafnframt þéttist og styrktist dreifikerfi stöðvarinnar
hröðum skrefum. Árið 1923 voru 75% húsa bæjarins tengd
rafstöðinni og þremur árum síðar voru 86% húsa komin í sam-
band.5 Þrátt fyrir að hátt hlutfall bæjarbúa hafi átt kost á raf-
magni, væri synd að segja að Reykjavík hafi verið rafvæddur
bær. Atvinnulífið var skammt á veg komið með að hagnýta
sér kosti hinnar nýju tækni. Árið 1930 voru rétt rúmlega 730
rafmagnsmótorar nýttir til atvinnustarfsemi í Reykjavík.
Voru þeir nær allir litlir, eða rétt rúm 2,5 kW að jafnaði.6 Voru
vélar þessar einkum nýttar í smáiðnaði, en orkufrekur iðnaður
var vart fyrir hendi í bænum á fyrri hluta fjórða áratugarins.
Sama máli gegndi um heimilin. Rafmagnsheimilistæki
voru fá, einungis straujárn höfðu teljandi útbreiðslu, en tæki á
borð við ísskápa, ryksugur eða þvottavélar þekktust varla.
38
Sagnir 19 (1998)
19
18
-
1
99
8
SAGNIR ‘ 98
Stefán Pálsson:
Sogsvirkjun
Undirbúningur Ljósafossvirkjunar
og lánsfjárleit Reykjavíkurbæjar Rafvirki setur saman túrbínu ívirkjuninni. Hver hlutur er
númeraður - rétt eins og plast-