Sagnir - 01.06.1998, Page 43

töluðu drýgindalega fyrir hönd bæjarsjóðs, því Jónas frá
Hriflu hafði leikið á als oddi yfir ógöngum bæjarstjórnar í
lánsfjáröfluninni. Þannig sagðist hann algerlega mótmæla því
sem Reykvíkingur, að Reykjavík gæti ekki fengið lán án ríkis-
ábyrgðar og það væri bænum til minnkunar ef hann þyrfti að
leita til annarra um lánstraust.33
Ekki er laust við að þessi viðhorf Jónasar minni á
hagfræði hins hyggna bónda, að menn eigi með ráðdeild og
sparsemi að safna fé til framkvæmda til að komast hjá því að
binda sig á klafa lánardrottna. Að hans mati jafngilti skuld-
setning Íslands í erlendum bönkum
meiriháttar afsali á fullveldi
þjóðarinnar. Ef stofna skyldi til
skulda, bæri að undirbúa það vel í
stað þess að flana í ákvörðunum,
líkt og gert hafi verið 1921 þegar
„enska lánið“ var tekið.34
Samflokksmenn Jónasar tóku í sama streng og
gagnrýndu Reykjavík fyrir óráðsíu. Einar Árnason stakk til
að mynda upp á því að einstakir bæir og hreppar stæðu að
rafvæðingu sinni með nokkurs konar samvinnusniði, þar sem
þau gengjust sameiginlega í ábyrgðir og fengju viðurkenningu
erlendra sérfræðinga á áætlunum sínum. Á grunni slíkra
viðurkenninga og í krafti samstöðunnar, taldi Einar að sveitar-
félögunum yrði ekki skotaskuld úr því að afla sér lána án
ríkisábyrgðar.35
Hér má þó segja að ráðherrarnir hafi kastað steinum úr
glerhúsi. Ríkisstjórn Framsóknarflokksins var í meira lagi
dugleg við að taka erlend lán og varð 1930 metár í þeim
efnum. Það ár tók ríkissjóður erlend lán fyrir 15 milljónir
króna og jók með því skuldir landsins um rúman helming, en
alls námu skuldir ríkisins 40 milljónum 1931.36 Auk þess að
stofna til nýrra lána hafði stjórn framsóknarmanna skrifað
upp á nokkrar ríkisábyrgðir sem sumar hverjar voru af pól-
itískum toga. Til dæmis hafði Jóhannes Jósefsson fengið
ríkisábyrgð til að standa straum af kostn-
aðinum við að byggja Hótel Borg árið
1930 fyrir Alþingishátíðina sama ár.
Jóhannes átti vildarvini í Fram-
sóknarflokknum og var oft sakaður um
að njóta góðs af þeirri vináttu. Virðist
þetta sanna hið fornkveðna að hægara er
að ráða öðrum heilt en að bæta eigin
breytni.
Það vekur sérstaka athygli við
lestur umræðnanna, hvaða áhrif fram-
sóknarmenn töldu að ríkisábyrgðin hefði
á lánstraust þjóðarinnar. Mátti helst
skilja af orðum þeirra að lánstraust ríkja
væru fasti - ákveðin krónutala sem
minnkaði sem næmi hverri ríkis-
ábyrgð.37 Þannig var enginn greinar-
munur gerður á neyslulánum eða lánum
til framkvæmdar á borð við Sogsvirkjun
sem enginn andmælti að væri hagkvæm.
Þótt því verði ekki á móti mælt að
of miklar ríkisábyrgðir hljóti fyrr
eða síðar að draga úr lánstrausti ríkja,
verða þessi rök framsóknarmanna að
teljast full einhliða. Verið var að afla
lánsfjár til að koma upp öflugu orkukerfi
á þéttbýlasta svæði landsins. Stofnanir á
borð við fjarskipta-, samgöngu- og orkukerfi eru af mörgum
taldar hornsteinar öflugs efnahagslífs og því viðbúið að slík
framkvæmd yrði til að styrkja efnahaginn og jafnvel auka
lánstraust þjóðarinnar.
Á hitt ber að líta að í árslok 1930 var ríkissjóður aðeins
í ábyrgð fyrir rúmum ellefu milljónum króna í erlendum
lánum. Þar af voru fimm milljónir vegna lána Landsbankans,
tvær og hálf vegna Reykjavíkurbæjar og ein og hálf vegna
Fiskiveiðasjóðs. Með frumvarpinu var verið að fara fram á
að ríkisábyrgðir væru auknar um meira en 60%.38 Var því
ekki að undra þótt ýmsum þætti nóg um.
Afdrif frumvarpsins 1931 urðu
þau að það koðnaði niður á báðum þingum
og svipað frumvarp fékkst ekki rætt ári
síðar. Á þinginu 1933 voru valdahlutföll
hins vegar orðin önnur eftir að ríkisstjórn
Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks undir
forsæti Ásgeirs Ásgeirssonar, hafði tekið við völdum. Fékkst
málið þá afgreitt sem lög eftir stuttar umræður, fólust þær í
karpi Sjálfstæðismanna og Alþýðuflokksmanna um það hvor
fylkingin hefði unnið því meira gagn og ætti meira lof skilið.
BORGARSTJÓRI Á FARALDSFÆTI
Þegar lögin um Sogsvirkjun höfðu fengist samþykkt, réð
bæjarstjórn þegar í stað viðurkennda ráðunauta frá Noregi, A.
B. Berdal og Jakob P. Nissen til að gera tillögur um hag-
kvæmustu virkjunarframkvæmdir í Soginu. Töldu þeir að
vænlegast myndi vera að virkja Ljósafoss með fimm vélasam-
stæðum, öllum jafnstórum, samtals 17.500 kW þegar full-
virkjað væri.39
Samþykkti bærinn að hverfa að ráði þessu og var
virkjunin boðin út haustið 1934 með tveimur vélasamstæðum,
4.400 kW hvorri. Jafnframt var Jóni Þorlákssyni borgarstjóra
42
Stefán Pálsson
19
18
-
1
99
8
SAGNIR ‘ 98
Lagskiptur mokstur, einn mokar upp á pall - sá næsti mokar af pallinum í fötu.
Með frumvarpinu var verið
að fara fram á að ríkisábyrgðir
væru auknar um meira en 60%. Var
því ekki að undra þótt ýmsum
þætti nóg um.