Sagnir - 01.06.1998, Side 47

SAGNIR ‘ 98 46
19
18
-
1
99
8
Stefán Pálsson
fimm árum, frá 1936 til 1940 óx hlutfall íbúða í Reykjavík
sem höfðu rafmagnseldavél úr tæpum 5% upp í rúm 52%. Má
því með sanni segja að fyrsta „stóriðja“ Íslandssögunnar hafi
verið komið á legg í reykvískum eldhúsum fjórða áratugar-
ins.66
BARIST Í BÖNKUM
Saga sænska lánsins og þeirra
erfiðleika sem bæjarstjórn
Reykjavíkur mátti glíma við í
lánsfjárleit sinni er athyglisverður
kafli í íslenskri efnahagssögu og
sögu höfuðborgarinnar. Reykvískir stjórnmálamenn og verk-
fræðingar, með þá Jón Þorláksson borgarstjóra og Steingrím
Jónsson rafmagnsstjóra í broddi fylkingar, gerðu víðreist í því
skyni að tryggja sér hagstæð lán til verksins, helst án þess að
þurfa að treysta á fulltingi misvinveittra ríkisstjórna Íslands. Í
lánsfjárleitinni reyndu þeir að markaðssetja Ísland sem
áhugaverðan fjárfestingarkost og héldu í því sambandi á lofti
vaxtarmöguleikum landbúnaðarins og örum vexti
Reykjavíkur, en viku ekki einu orði að fiskvinnslu og sjávar-
útvegi sem sáralítið voru farin að taka rafmagnið í sína
þjónustu.
Auk þess að selja útlendingunum glæsta
framtíðarmöguleika þjóðarinnar, studdist Reykjavíkurbær við
vandaðar áætlanir og ítarlega útreikninga verkfræðinga á
hugsanlegum virkjunarkostum. En allt kom fyrir ekki, þrátt
fyrir kreppu á erlendum fjármálamarkaði sem meðal annars
kom fram í því að lítil eftirspurn var eftir útlánum og fá fjár-
festingartækifæri í boði, virtust bankastofnanir treysta varlega
djarfhuga áætlunum Íslendinga – áætlunum sem til stóð að
fjármagna að öllu leyti með lánsfé.
Það var því ekki fyrr en tekið var að skýrast með
væntanlega verktaka og framleiðendur tæknibúnaðar að
skriður komst á málið. Áhrif og tengsl verktakafyrirtækjanna
við fjármálamenn og vilji erlendu bankana til að tryggja
viðskiptavinum sínum verkefni gerði sennilega útslagið og
fleytti fjármögnun Reykjavíkurbæjar á Sogsvirkjun yfir
erfiðasta hjallann.
Höfundur (f. 1975) hefur BA-próf í sagnfræði frá Háskóla
Íslands
TILVÍSANIR
1 „Rafmagns-járnbraut. Suðurlandsjárnbrautin og framtíðarlandið.“ Ísafold,
6.nóv. 1912.
2 Lúðvík Kristjánsson: Úr bæ í borg. Nokkrar endurminningar Knud Zimsens
fyrrverandi borgarstjóra um þróun Reykjavíkur. Reykjavík 1952, 277-79.
3 Varðandi fjölda og mikilvægi þessara einkarafstöðva í Reykjavík vísast til
óbirtrar greinar höfundar um það efni. Stefán Pálsson: „Rafvæðingunni þjóf-
startað. Einkarafstöðvar í Reykjavík fyrir stofnun Rafmagnsveitu
Reykjavíkur.“
4 Steingrímur Jónsson: „Rafmagnsveita Reykjavíkur
1920-1960.“ Saga Rafmagnsveitu Reykjavíkur.
(Fylgirit 1 með ársskýrslu Sambands íslenzkra raf-
veitna, 18. ár 1960.) Reykjavík 1961, 25-26.
5 Sumarliði R. Ísleifsson: Í straumsamband.
Rafmagnsveita Reykjavíkur 75 ára 1921-1966.
Reykjavík 1996, 56.
6 Steingrímur Jónsson: „Rafmagnsveita Reykjavíkur 1930.“
Tímarit Verkfræðingafélags Íslands. (1931), 38.
7 Sumarliði R. Ísleifsson: Í straumsamband, 156. Steingrímur Jónsson:
„Rafmagnsveita Reykjavíkur 1920-1960,“ 43.
8 Steingrímur Jónsson: Um Sogsvirkjunina. Á 25 ára starfsafmæli
Ljósafossstöðvar. (Fylgirit 1 með ársskýrslu Sambands íslenzkra rafveitna,
20. ár 1962.) Reykjavík 1964, 5-8.
9 Preliminary Estimates of a Hydro-Electrical Development at the River Sog
in Iceland. (útg. Rafmagnsveita Reykjavíkur.) Reykjavík 1928, 9-13, 23-28.
Norðmennirnir byggðu útreikninga sína á reynslu norskra raforkufyrirtækja
varðandi orkusölu. Þeir reiknuðu út hver stofnkostnaður virkjunar mætti vera
miðað við 30-60.000 manna bæjarfélag og raforkuframleiðslu á bilinu frá
3.000 upp í 24.000 kW. Miðuðust allir útreikningarnir við óbreytta gjaldskrá
Rafmagnsveitunnar.
10 Björn Björnsson: Árbók Reykjavíkurbæjar 1940. Reykjavík 1941, 175.
11 Sumarliði R. Ísleifsson: Í straumsamband, 78. – Steingrímur Jónsson:
„Rafmagnsveita Reykjavíkur 1920-1960,“ 34.
12 Sumarliði R. Ísleifsson: „Afdrifarík mistök eða eðlileg ráðstöfun? Um
lokun Íslandsbanka árið 1930.“ Sagnir 4 (1983), 71.
13 Stefán Pálsson: „Við Hlemmtorgið gnæfir gasstöðin þeirra svo hátt.
Gasstöð Reykjavíkur 1910-1956. Rekstur, framleiðsla og félagsleg áhrif.“
(Ritgerð til B.A. prófs í sagnfræði við Háskóla Íslands 1998), 21.
14 Álit og tillögur Skipulagsnefndar atvinnumála I. Reykjavík 1936, 48-51.
15 Snorri G. Bergsson: „Útlendingar og íslenskt samfélag 1900-1940.“
(Ritgerð til M.A. prófs í sagnfræði við Háskóla Íslands 1995), 79-80.
Sumarliði R. Ísleifsson: „Íslensk eða dönsk peningabúð?,“ 149.
16 Ólafur Ásgeirsson: Iðnbylting hugarfarsins. Átök um atvinnuþróun á
Íslandi 1900-1940. (Sagnfræðirannsóknir 9.) Reykjavík 1988, 107-111.
17 Steingrímur Jónsson: Um Sogsvirkjunina, 13. – Steingrímur Jónsson:
„Tildrög að virkjun Sogsins eða Jóns þáttur Þorlákssonar.“ Ársskýrslur
Sambands íslenzkra rafveitna, 31. ár (1973), 164.
18 Rafmagnsstjórn var stjórn Rafmagnsveitunnar og var hún pólitískt skipuð
af bæjarstjórn. Þó átti Steingrímur Jónsson rafmagnsstjóri sæti í henni og
þótti það óvenjulegt í stjórnsýslunni að forstjóri opinberrar stofnunar sæti
einnig í stjórn hennar. Auk Steingríms sátu: Knud Zimsen, Pétur
Halldórsson, Guðmundur Jóhansson, Jakob Möller, Stefán Jóhann Stefánsson
og Sigurður Jónasson í stjórninni árið 1932.
19 A Hydro-Electrical Light and Power Plant on the Sog. - I - The Conditions
on which Tenders are Invited. (útg. Rafmagnsveita Reykjavíkur.) Reykjavík
1930, 8-9. Í bæklingnum var þó rekinn sá varnagli að samkvæmt eldri
samningum ætti breskt fjármálafyrirtæki, Prudential Incurance Company,
tilkall til fyrsta kröfuréttar í Vatnsveitunni, Gasstöðinni og Elliðaárstöð ef það
bæri sig eftir því.
20 The Sog Power Plant. - IV - A Summary Showing the Financial Status of
Iceland and Reykjavik. (útg. Rafmagnsveita Reykjavíkur.) Reykjavík 1930.
Sogsvirkjun fullkláruð árið 1937.
Í lánsfjárleitinni reyndu þeir að
markaðssetja Ísland sem áhuga-
verðan fjárfestingarkost og héldu í því
sambandi á lofti vaxtar-