Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Side 55

Lestur og ritskýring
markmiði.
Til eru bækur sem nefhdar em Progymnasmata eða foræfingar,
ætlaðar til kennslu stúdenta. Elst þessara rita sem varðveitst hefur er
Progymnasmata Þeons.5 6 Hún er talin rituð á síðari hluta fyrstu aldar e.
Kr. Ailios Þeon var mælskukennari í Alexandríu í Egyptalandi um og
eftir 50 e. Kr., hann var samtímamaður Quintilianusar sem samdi eitt
höfuðrita í mælskulist, Institutio oratoria. Sjálfur nefnir Þeon rit sitt
einungis „gymnasma“ eða „gymnasia“, æfingu en síðar vom þessi rit
nefnd Progymnasmata. Ljóst er að rit Þeons er ekki elsta rit sinnar
tegundar því að hann nefhir sjálfur eldri rit í bók sinni, en menn em ekki á
einu máli um aldur þeirra og öll byggja þessi rit meira og minna á
ritverkum Aristotelesar.5 Af öðmm Progymnasmata sem varðveitst hafa
má m.a. nefna rit eftir Hermogenes,7 sem var samtímamaður Markúsar
Árelíusar keisara, og eftir Sopater og Afþónius8 frá fjórðu öld og
Nikolaos9 frá 5. öld. í merkri grein sýnir D.L. Clark10 fram á hvemig
þessar kennslubækur og einkum Progymnasmata Afþóniusar mótuðu
kennsluhætti Vesturlanda allt fram á 17. og 18. öld.
Rit Þeons hefst á formála þar sem hann leggur áherslu á gildi
heimspeki fyrir þá sem hyggjast leggja fyrir sig mælskulist og gagnrýnir
kennsluhætti samtímamanna. Hann greinir frá innihaldi ritsins, telur upp
hinar ýmsu æfingar, hlutverk þeirra og nytsemi. Því næst er kafli um
uppfræðslu stúdenta og þar tekur hann dæmi úr grískum bókmenntum um
einstakar æfíngar. Síðan koma kaflar um hverja æfingu fyrir sig, allir
byggðir upp á svipaðan hátt: Fyrst skilgreinir hann form hverrar æfingar
fyrir sig og hvemig megi greina þær hverja frá annarri, síðan flokkar
hann þær eftir innihaldi og fjallar um hvemig þær em notaðar.
Ein þessara æfínga nefnist „khreia“, eiginlega „hin nytsama“, sem er
5 J. R. Butts, The Progymnasmata of Theon: A New Text with Translation and
Commentary, (Diss.) Claremont Graduate School, 1986.
6 S. F. Bonner, Education in Ancient Rome, (London, Methuen & Co., 1977) bls.
250-76; G.A. Kennedy, Greek Rhetoric Under Christian Emperors, (Princeton
University Press 1983) bls.54-103; W. Stegemann, „Theon“, Pauly-Wissowa
Realencyclopadie, 5A 1934 bls. 2037-39.
7 H. Rabe, (útg.) Hermogenis Opera, Rhetores Graeci 6, (Leipzig: Teubner, 1913)
bls. 1-27; H. Baldwin, Medieval Rhetoric and Poetic, (New York: Macmillan, 1928)
bls. 23-38.
8 Rabe, Aphthonii Progymnasmata, Rhetores Graeci 10; bls. 1-70; Nadeau, „The
Progymnas-mata of Aphthonius in translation,“ Speech Monographs 19, 1952 bls.
264-85.
9 J. Felten, Nicolai Progymnasmata, Rhetores Graeci 11.
10 D. L. Clark, „The Rise and Fall of Progymnasmata in Sixteenth and Seventeenth
Century Grammar Schools," Speech Monographs 19 1952 bls. 259-263.
53