Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Síða 56

Jón Sveinbjömsson
stutt smásaga eða hnyttiyrði um nafngreinda persónu. Um „khreiu“
stendur t.d. þetta:11
Khreia er hnitmiðuð orðræða eða atburðarlýsing sem á haglegan hátt er
tengd tilgreindri persónu eða einhveiju sem samsvarar persónu. Spakmæli
(gnome) og endurminning (apomnemoneuma) eru náskyld khreiu. Sérhvert
hnitmiðað spakmæli veiður að khreiu ef það er sett í samband við persónu.
Endurminning er atburðarlýsing eða oiðræða sem er nytsöm í daglegu h'fi.
Spakmæli er frábrugðið khreiu í eftirfarandi fjórum atriðum:
1. Khreia er ætíð sett í samband við einhveija persónu, en spakmæli
aldrei.
2. Khreia kemur stundum með almennar fullyrðingar og stundum með
fullyrðingar sem bundnar eru við stað og stund en spakmæli kemur
aðeins með almennar fullyrðingar.
3. Khreia er hnyttin og stundum án nytsemi fyrir daglegt líf en spakmæli
fjallar ætíð um það sem nytsamt er fyrir h'f manna.
4. Khreia lýsir atburðum eða orðræðu en spakmæli er aðeins orðræða.
Endurminning er frábrugðin khreiu í eftirfarandi tveim atriðum:
1. Khreia er orðknöpp, en endurminning er yfirleitt sögð í lengra máli.
2. Sú fyimefnda fjallar um fleiri persónur, en sama persónan segir einnig
frá sjálfri sér í endurminningu.
Nafnið ber hún vegna ágætis síns, enda er hún umfram aðrar æfingar sú
nytsamasta12 í mörgum þáttum daglegs lífs. Þetta er eins og með Hómer, við
köllum hann „skáldið“ þótt til séu mörg skáld.
Síðan er hver æfing flokkuð eftir innihaldi. Þeon flokkar t.d.
„khreiur“ í „ræðu-khreiur“ (logikai), „athafha-khreiur“ (praktikai) og
„blandaðar-khreiur“ (miktai) eftir því hvort þær lýsa orðræðu, athöfnum
eða hvoru tveggju. Og loks fjallar hann um aðferðir við að beita þeim.
Æfingamar virðast upphaflega ekki hafa verið samdar sem sérstakar
æfingar heldur valdar úr viðurkenndum bókmenntum og skilgreindar
hver á sinn hátt.
Þeon hvetur kennara til þess að afla sér safns af „khreium“. Þær
tilheyrðu bókmenntaarfinum og þess vegna virtust menn telja að mótandi
kraftur byggi í þeim. Stúdentinn átti ekki aðeins að lesa þessar
bókmenntaæfingar og læra þær utan að, heldur átti hann fyrst og fremst
að nota þær til þess að semja nýjan texta. í formálanum segir Þeon:13
„Lestur er næring ritsnilldar,“ eins og einn hinna fomu rithöfunda
sagði, (ég held það hafi verið Apollonius frá Rhódos). Með því að láta
góðar fyrirmyndir móta sálir okkar líkjum við eftir hinu fegursta.
Hver myndi ekki fagna því að hlýða á upplestur og eignast þar með
auðveldlega það sem einhver annar hefur lagt mikla vinnu í að komast að?
Þeir sem vilja gerast málarar hafa ekkert gagn af því að horfa á málverk
eftir Apelles, Protogenes og Antifilos nema þeir reyni jafnffamt sjálfir að
11 m, 1-26.
!2 grfska orðið „khreios" merkir nytsamur.
13 I, 81-92.
54