Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 99

Nýjatestamentisfæði áfangar og viðfangsefni
Allt frá dögum Adolfs Hamacks hefur fræðimönnum orðið æ ljósar,
að í frumkristninni hrærðust hlið við hlið ólíkar áherzlur. Annars vegar
höfum við kristni, sem lifði í Palestínu innan hebresku- og
arameiskmælandi gyðingdóms, og hins vegar höfum við grískumælandi
kristna Gyðinga, sem stunduðu heiðingjatrúboð og kölluðu Pál til starfa
með sér. Þessir síðar töldu tóku í vaxandi mæli á móti heiðnum mönnum,
sem gerðust krismir. Þetta leiddi m.a. til þess, að kristnin hætti að njóta
sérréttinda Gyðinga innan rómverska heimsveldisins og mætti tortryggni
rómverska ríicisvaldsins. Skipan safnaða var breytileg frá einum stað til
annars. Þessar breytilegu aðstæður endurspeglast í ritum Nýja
testamentisins og verða því ekki settar í einfalda tímaröð eins og
Tiibinger-skólinn gerði. Hlutur heiðingkrismu safnaðanna varð
yfirgnæfandi. Gyðingkristnir hverfa í móðu sögunnar, en miðstöðvar
kristninnar verða stórir söfnuðir stórborganna við Miðjarðarhaf.
Rannsóknir á grískum trúarbrögðum og trúarbrögðum ausmrianda
nær svo og trúarbragðablöndu hellenismans hafa skilað margvíslegum
upplýsingiun, sem hafa varpað ljósi á tjáningarform höfunda Nýja
testamentisins. Við upphaf aldarinnar kom fram trúarbragðasögulegi
skólinn, Religionsgesichtlieche Schule, sem beitti aðferðum
samanburðarfræða og gerði ráð fyrir talsverðum áhrifum trúarbragða
umhverfisins á kristidóminn, ekki aðeins í orðfæri, heldur einnig í
hugmyndum, t.d. tilbeiðslu á Jesú sem Drotmi og í friðþægingarlærdómi.
Helzti talsmaður þessa skóla var þýzki málfræðingurinn R. Reitzenstein
(d. 1931). Mest áhrif meðal guðfræðinga hafði þó guðfræðingurinn W.
Bousset (d. 1920) í gegnum rit sitt Kyrios Christos frá 1913. Ýmsar
niðurstöður fræðimanna af þessum skóla hafa ekki staðizt síðari
rannsóknir. Það virkar t.d. sýnt að orðið drottinn í Nýja testamentinu um
Jesúm á aðeins samsvömn sína í notkun orðsins í Gamla testamentinu um
Guð, og ekki í neinum eldri hellenstískum textum. En skólanum fylgdi, að
fræðimenn tóku að huga að helgihaldi og tilbeiðslu svo og
heimslitahugmyndum í Nýja testamentinu meir en áður. Þá drógu gnostar
2. aldar sérstaka athygli að sér meðal fræðimanna af þessum skóla. En
gnostar aðhylltust tvóiyggju, þar sem andi mannsins var guðlegs uppruna,
en fangi efnis og vanþekkingar um uppruna sinn. Þeir boðuðu, að
himneskur sendiboði vekti manninn til þekkingar á uppruna sínum. Og
þar með hófst uppstigning hans frá efnisheimi til hins andlega heims.
Gnósis, þ.e. þekking um þessi atriði er lausnin. Merkilegt hefur þótt, að
þessar hugmyndir birtast fyrst í kristnum búningi á miðri 2. öld í Róm og
um svipað leyti í egypzkum og gyðinglegum búningi.
Trúarbragðasögulegi skólinn vildi gera ráð fyrir forkristinni gnósis, þrátt
fyrir að allar heimildir um hana em miklu yngri en rit Nýja
testamentisins. Hann hélt fram meira eða minna sjálfstæðri heiðingkristni
(gagnvart gyðingkristni) sem hefði orðið fyrir áhrifum af heiðni. Og loks
hélt skólinn fram, að kirkjan hefði þegar á dögum Nýja testamentisins
þróazt í hjálpræðisstofnun burt frá óþvingaðri kristni Páls. Áhrifamesti
arftaki þessa skóla var þýzki guðfræðingurinn R. Bultmann, síðast í
97