Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 15

Einar Sigurbjörnsson og Pétur Pétursson
Prestaskólinn í Reykjavík
1847-1997
Um þessar mundir eru liðin 150 ár frá því Prestaskólinn í Reykjavík tók til starfa.
Hann var settur við hátíðlega athöfn 2. október 1847. Prestaskólinn starfaði allt
til ársins 1911 er hann rann inn í Háskóla íslands sem ein deilda hans, guð-
fræðideildin. Því má segja að með Prestaskólanum hafi fyrsti vísirinn að Háskóla
Islands orðið til svo að fagna megi nú 150 ára samfelldri háskólakennslu á
Islandi.
Saga prestsmenntunar á íslandi er þó meiri og nánast jafngömul sögu ís-
lenskrar menningar. Allt frá því kristni var lögtekin á íslandi var leitast við að
mennta pilta til þess að þeir gætu sungið messu og helgar tíðir. Þetta hefur verið
orðað svo að „eins lengi og lærdómur hefir verið iðkaður á íslandi, lesin bók og
haldið á penna, hefir prestaskóli verið í landinu.“ Fyrst munu prestar og biskupar
hafa kennt prestlingum í einkakennslu en þegar Islendingar eignuðust eigin bisk-
upa og dómkirkjur var komið á skólahaldi sem staðið hefur nánast óslitið síðan.
Mikil breyting var samfara því að skólahald og biskupssetur voru flutt frá Hólum
og Skálholti til Reykjavíkur um aldamótin 1800. Próf úr stólsskólunum og þeim
skóla sem var starfræktur að Hólavöllum í Reykjavík og Bessastöðum nægði til
þess að menn fengju aðgang að prestembætti á Islandi. Þessir skólar menntuðu
íslenska embættismenn. Hluti þeirra fór utan til framhaldsnáms, eftir siðbreyt-
inguna nánast eingöngu til háskólans í Kaupmannahöfn. Það er því ekki út í hött
þegar fullyrt er að menntun og fræðimennska hafi verið á kirkjulegum grunni á
Islandi frá fomu fari og fram á 19. öld. Hún var að verulegu leyti miðuð við það
að mennta þjóna kirkjunnar. Á fyrri hluta 19. aldar vígðist rúmlega helmingur
þeirra sem höfðu lokið stúdentsprófi til prestsþjónustu. Á seinni helmingi aldar-
innar voru það um 40 prósent. Prestastéttin var tiltölulega fjölmenn hér á landi
bæði ef miðað er við önnur lönd á þesum tíma og við aðrar stéttir embættis-
manna. Árið 1830 voru 183 prestaköll í landinu og 205 starfandi prestar, þ.e.a.s.
um það bil 250 sálir á hvern prest í landinu. Sama ár voru einungis þrír háskóla-
menntaðir læknar í landinu. Árið 1917 voru hlutföllin breytt. Þá voru 118 prestar
starfandi í 125 prestaköllum og 775 íbúar að meðaltali á hvern prest. Þá voru
starfandi 65 læknar í landinu.
13