Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Side 53

Hjalti Hugason
Prestaskólinn í Reykjavík
og samhengið í íslenskri
prestsmenntun
Inngangur
í þessum fyrirlestri hyggst ég varpa nokkru ljósi á þróun prestsmenntunar á ís-
landi frá upphafi til okkar daga og víkja tilefnisins vegna sérstaklega að þætti
Pretaskólans í Reykjavík (1847-1911) í því sambandi.
Einhverjum kann að fínnast að hér sé í mikið ráðist og rétt er það að tíma-
spönnin er löng eða hartnær 1000 ár. Á hitt ber að benda að menntun presta á ís-
landi hefur ekki verið eitt af dægurmálunum gegnum tíðina. Um hana hafa ekki
staðið miklar umræður nema þá á mjög afmörkuðum tímabilum. Hún hefur ekki
gengið í gegnum mörg byltingaskeið og um hana hafa ekki hlaðist upp viðurhluta-
miklar heimildir. Það er þá einna helst tímabilið sem fæddi af sér Pretaskólann
sem markar straumhvörf í þessu efni. í lestri mínum mun ég leitast við að sýna
fram á að Prestaskólinn hafi verið stofnaður í kjölfar einu umtalsverðu umræð-
unnar sem hér hefur orðið um menntun presta og að með stofnun hans verði einu
stórfelldu straumhvörfín eða byltingin í sögu prestsmenntunar á íslandi. Þrátt fyrir
þetta voru markmið og mótun þeirrar menntunar sem veitt var við skólann með
þeim hætti að samhengið í menntun íslenskra presta hélst órofið.
Tími þagnarinnar í sögu prestsmenntunar á íslandi
í raun má segja að þögn umljúki menntun presta í landinu lengst af hinnar löngu
sögu hennar. Þessi þögn er raunar viðfangsefni útaf fyrir sig og út af henni hefur
verið lagt með ýmsu móti. Hún hefur verið túlkuð svo að menntun hérlendra
presta hafí fljótt fallið í fastar skorður þar sem skólar hafi verið stofnaðir á bisk-
upsstólunum tveimur í tíð hinna fyrstu biskupa og auk þess í Haukadal, Odda og
vísast við mörg klaustrannna, sem og að þessir skólar hafí síðan starfað að al-
þjóðlegum fyrirmyndum meðan þess var nokkur kostur. Skólarnir í Haukadal og
Odda eitthvað fram eftir miðöldum, klausturskólarnir til siðbreytingar og stól-
skólarnir þar til þeir voru rifnir upp með rótum og gróðursettir í grýttri jörð suður
á Hólavelli. Þögn heimildanna er þá skýrð með því að skólarnir hafi verið hluti
51