Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Blaðsíða 54

Hjalti Hugason
af hinu háttbundna og sjálfsagða hversdagslífi á biskupsstólum og klaustrum og
því hafi ekki þurft að fjölyrða um störf þeirra í rituðu máli.
Þetta sjónarmið kann að vera skynamlegt útaf fyrir sig. Það byggir þó á trú en
ekki skoðun eða rannsókn eins og allar aðrar röksemdafærslur í sagnfræði sem
aðeins hvfla á þöng heimilda. Það eru þvert á móti allar líkur á að saga prests-
menntunar í landinu sé mun skrykkjóttari en hér var látið að liggja, þ.e. að skólar
hafi veri mun lengur að komast á laggirnar, að eiginlegt skólahald hafi langtímum
saman legið niðri og að störf þeirra hafi frekar ráðist af ásigkomulagi landsins og
þeirrar kirkju sem hér starfaði, en að þau hafi verið nákvæmar spegilmyndir af
virðulegum Frúarskólum eða öðrum menntasetrum suður í löndum. Þögnin stafar
þá ekki af því að allt sé í stakasta lagi heldur hinu að menn hafa kosið að fjölyrða
ekki um bágindi sín enda var lengst af ekki í neinn að klaga. Menntun presta var
innanríkismál kirkjunnar sem hún varð að leysa út frá eigin forsendum.
Lykilhugtök
Annars ráðast túlkanir og mat í sögu prestsmenntunar í landinu eins og í flestum
öðrum efnum fyrst og fremst af skilgreiningum og þeirri merkingu sem menn kjósa
að leggja í ákveðin lykilorð. Hugtakið skóli skiptir til dæmis máli í því sambandi.
Það ætti ekki að nota um annað en fastmótaðar stofnanir sem starfa á grundvelli
fyrirfram settra reglna - laga, reglugerða, sem og náms- og kennsluskráa þegar
lengst er gengið - hafa á að skipa sérhæfðum starfsmönnum, kennurum, koma
saman í sérhæfðum byggingum og einkennast af eigin menningu sem kemur fram
í ólíkum myndum allt frá agameðulum stjórnenda til dulinns undirróðurs nemenda.
Þegar þessi skilgreining er viðhöfð verður það uppi á teningnum að íslensk
prestsmenntun hefur lengst af sögu sinnar að verulegu leyti - ef til vill að lang-
mestu leyti - farið fram „utanskóla“. Enda er slfkt fullkomlega rökrétt í stofnun-
arlausu strjálbýlissamfélagi á borð við það sem hér var við lýði. Það er þá að lfk-
indum aðeins á fyrstu öldunum eftir siðbreytingu og svo í nútímanum (þ.e. eftir
miðja 19. öld) sem prestlingar hlutu almennt formlega skólamenntun, enda voru
þá tilhneigingar til eftirlits og stöðlunar hvað sterkastar.
Á fyrstu skeiðum íslenskrar kirkjusögu hefur menntun presta að líkindum
farið fram alls staðar þar sem lærðan mann var að finna er var þess umkominn að
miðla öðrum af þeim fræðum sem hann hafið tileinkað sér á erlendri grundu.
Þannig hafa sumir þeirra trúboðsbiskupa sem hingað komu í árdaga kennt ís-
lenskum ungmennum klerkleg fræði. Þetta hefur líka orðið hlutskipti þeirra sem
fóru utan til náms í árdaga. T.d. hefur Isleifur Gissurarson ugglaust kennt verð-
andi prestum meðan hann var enn aðeins prestvígður höfðingi og löngu áður en
hann var sendur utan til að afla sér biskupsvígslu. Við þær frumstæðu aðstæður
52