Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 56

Hjalti Hugason
athyglisverðum hætti þar sem hann var stofnaður í kjölfar einu umtalsverðu um-
ræðunnar sem hér hefur orðið um menntun presta.
Aratugina áður en Prestaskólinn tók til starfa eða frá 1805 var Bessastaða-
skóli á Alftanesi æðsta menntastofnun þjóðarinnar og miðstöð innlendrar prets-
menntunar. Þessi skóli hefur löngum veri talinn í röð merkustu menningarstofn-
ana Islendinga. Það var hann þó ekki vegna þeirrar prestsmenntunar sem þar fór
fram heldur miklu frekar fyrir þá duldu námskrá sem þar var við lýði. Án þess að
móðurmálskennsla væri á stundaskrá skólans varð hann vagga málvöndunar-
stefnu í landinu og raunar íslensk nútímamáls en út í þá sálma skal ekki farið hér.
Þótt skólinn starfaði í hartnær hálfa öld að Bessastöðum var sú staðsetning
hans einungis hugsuð til bráðabirgða. Það er því ekki að undra þótt umræða um
endurbætur á honum kæmu þráfaldlega upp og allir mætustu synir þjóðarinnar
legðu þar orð í belg: Baldvin Einarsson (1828), Tómas Sæmundsson (1839) og
Jón Sigurðsson (1842). Þeim var þó ekki prestsmenntunin efst í huga heldur hin
almenna menntun sem skólinn veitti, enda var bætt menntun snar þáttur í þeirri
þjóðfrelsisbaráttu sem var í uppsiglingu á þessum tíma.
Eigi að síður ófst menntun presta inn í umræðuna og það með athyglisverðum
hætti. Það var sem sé tekist á um það hver skyldi vera þungamiðjan hennar og
komu tvö meginsjónarmið fram: Sumir bentu á að menntun þjóðarinnar væri ein
helsta forsenda framfara í landinu, sem og að menntun almennings væri mjög und-
ir prestunum komin. Þeir litu eftir heimafræðslunni sem menntun þjóðarinnar
byggðist á og studdu við hana með margháttuðu móti. Auk þess gegndu þeir lykil-
hlutverki við að búa þá undir skóla sem hugðust ganga menntaveginn ef þeir önn-
uðust ekki menntun þeirra að fullu með einkakennslu. Af þessum sökum var talið
æskilegt að skapa svigrúm fyrir kennslu í náttúrufræði, lækningum, bússtjómar-
fæðum og lögspeki við hlið hinna guðfræðilegu þátta prestsmenntunarinnar sem þá
þurfti að halda innan þröngra marka. Menntun presta skyldi því byggja upp með
líkum hætti og tíðkaðist við danska kennaraskóla eða seminör sem eflst höfðu á
mótum 18. og 19. aldar.
Aðrir lögðu aftur á móti áherslu á að frumhlutverk presta fælist í því að vera
hirðar kristins safnaðar. Af þeim sökum ætti fyrst og fremst að efla hina guð-
fræðilegu þætti námsins en bæta þó við það heimspekilegum forspjallsvísindum
til að gera þátttakendum kleift að takast á við nám sitt með fræðilegri hætti en
áður. Því skyldi þróa þá kennslu í kristnum fræðum sem flestir prestar á íslandi
höfðu hingað til orðið að láta sér nægja nokkuð í áttina að guðfræðinámi á borð
við það sem bauðst við Kaupmannahafnarháskóla.
Þetta var stefnumarkandi umæða um grundvallaratriði. Fylgismenn fyrr-
nefnda sjónarmiðsins gengu út frá þeirri þjóðfélagserð sem var við lýði landinu
og mátu samfélagslegt hlutverk prestastéttarinnar og kirkjunnar mikils. Þjóðfé-
54