Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Qupperneq 122

Kristjá?i Búason
Stundum er þessu rími náð með aðlögunjyrirmyndar að aðalmynd. Dæmi um
þetta er t. d. myndin af konunni frá Sarepta, sem leggur til eldivið til þess að elda
matinn handa henni sjálfri, syni hennar og spámanninum, 1. Kon. 17. Tengsl við
aðalmynd verða ekki séð nema í því, að konan er sýnd halda tveim sprekum í
kross, sem leiðir hugann að krossi Jesú.
Þá er samlíkingin stundum ófullkomin eins og í sambandi við „Samsærið
gegn Jesú,“ þar sem Jakob er blekktur með blóðugri skikkju Jósefs, 1. Mós
37.31.
Annar meginflokkur ríms í Biblia Pauperum er „innihaldsrím“. Þetta rím
hvílir ekki svo mikið í ytri formlegum hliðstæðum aðstæðna og atferlis eða per-
sóna eins og í guðfræðilegri túlkun aðalmyndar og fyrirmyndar. Forsenda er alle-
górísk túlkun fyrirmyndar. Dæmi um þetta er túlkun skýringartextans við skírn
Jesú, þar sem Guð leiðir ísrael í gegnum hafið undan eftirleit Faraos, 2. Mós. 14.
15-31 (Mynd 5), eins og hann frelsar oss í gegnum vatn skírnarinnar frá erfða-
syndinni. Sama máli gegnir um hina fyrirmyndina, þar sem sendiboðarnir til
fyrirheitna landsins fara yfir Jórdan, 4. Mós. 13, eins og vér verðum að fara um
vatn skírnarinnar til fyrirheitna landsins, þ. e. Paradísar. Allegórísk túlkun
mannaundursins, 2. Mós. 16, liggur til grundvallar samlíkingunni við kvöldmál-
tíðina (Mynd 6). Svo er einnig háttað um samlíkingu eirormsins, 4. Mós. 21, við
hinn krossfesta (Mynd 4 og 7), sem frelsar oss undan djöflinum, biti höggorm-
anna. í tengslum við myndina af síðusárinu er sambandið flóknara (Mynd 8).
Allegórísk er túlkun klettsins, 2. Mós. 17, 4. Mós. 20, sem vatnið er slegið úr og
verður Israel til bjargar. Hann samsvarar sakramentinu, sem hinn stungni Kristur
veitir mönnum til frelsunar.53 Aftur á móti eru tengsl milli opnunar síðu Adams,
sem Eva er sköpuð úr og síðu Jesú, sem blóð og vatn rann úr ekki auðséð.
Hermanninum verður ekki auðveldlega líkt við Guð eða Evu við sakramentin.
Sambandið er óbeint og byggir á hugmyndinni um Jesúm sem hinn nýja Adam,
Róm. 5.12, og sakramentin sem grundvöll kirkjunnar.54 Þá er þess að gæta, að
helgisagnarinnar um lækningu hermannsins Longinusar með blóði Jesú er ekki
getið í skýringartextanum, enda þótt myndin skírskoti til þess með því, að
hermaðurinn bendir á augu sín.55
53 Sjá það, sem sagt var hér að framan um rætur týpologískrar útleggingar
54 Einar Sigurbjömsson, prófessor, vakti athygli höfundar á því, að sr. Hallgnmur Pétursson
notar þessa týpologíu í Passíusálmi 48.6-7.
55 Nafns Longinusar, hermannsins, sem gaf Jesú síðusárið, er fyrst getið í Acta Pilati XVI. Hann
á að hafa gerst kristinn og liðið píslavætti og talinn helgur maður. Sjá Edgar Hennecke, Neu-
testamentliche Apokryphen in deutscher Úbersetzung. 3. völlig neubearbeitere Auflage her-
ausgegeben von Wilhelm Schneemelcher. I. Band. Evangelien. Túbingen: J. C. B. Mohr (Paul
Siebeck) 1959. Bls. 347. Um heilagan Longinus sjá F. L. Cross (Ed.), Tlte Oxford Dictionary
ofthe Christian Church. London: Oxford University Press (1958) 1963.
120