Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Síða 156

Jón Sveinbjörnsson
aðri (paradigmatískri) umfjöllun.33 í samhengismiðaðri umfjöllun er reynt eins
og hægt er að skoða orð og orðasambönd í því málfræðilega og sögulega sam-
hengi sem þau standa. í kerfismiðaðri umfjöllun eru orð og orðasambönd eða
stef skoðuð sem meir og minna afmörkuð fyrirbæri innan sama merkingarsviðs
og borin saman án þess að leggja áherslu á söguleg tengsl, sbr. orðabók þeirra
Louw & Nida. Halliday gerir greinarmun á samhengi aðstæðna (context of situa-
tion) og samhengi menningar (context of culture). Nýjatestamentisfræðingurinn
Jeffrey T. Reed34 gerir greinarmun á „co-text“ og „context“. „Co-text“ er mál-
fræðilegt samhengi, samhengið innan textans, „context“ er samhengið utan text-
ans. Rétt er að gera eins og hægt er greinarmun á samhenginu innan textans og
samhenginu utan hans.
I öðrum þætti (Höfundur - lesendur) verður reynt að komast að því hvemig höf-
undurinn beitir textanum til þess að setja fram skilning sinn og til samtals við
lesendur eða áheyrendur sína (í samhengi aðstæðna). Þama beitum við aðferðum
frásagnarýni „narrative criticism“ eða „reader - response" þar sem reynt er að
koma orðum að lestrarferlinu. Gerður er greinarmunur á sögumanninum „narra-
tor“ sem talar í frásögninni og innbyggðum höfundi „implied author“35 sem
stendur að baki frásögninni og skipuleggur framsetninguna. Oft er ekki mikill
munur á sögumanni og innbyggðum höfundi. Sögumaður er röddin í frásögninni,
sem greinir frá því sem innbyggður höfundur ákveður og beinir orðum sínum til
áheyranda sögumannsins „narratee“ sem fylgist með atburðarásinni eins og hún
er sett fram. Innbyggður höfundur notar frásögnina í ákveðnum tilgangi til að
koma skilaboðum til lesenda sem hann gerir sér einhverja mynd af. Hann ætlast
ekki aðeins til þess að þeir hlýði á frásögnina heldur einnig að þeir skilji merk-
inguna sem hann er að tjá með frásögninni. I Markúsarguðspjalli talar innbyggð-
ur höfundur frá sjónarhóli tímans eftir dauða og upprisu Jesú og hann beinir orð-
um sínum til áheyrenda eða lesenda í frumsöfnuðinum.
Talað er um einfalda lesendur sem taka við því sem þeir lesa án þess að
33 P. Cotterell & M. Tumer, Linguistics & Biblical Interpretation. SPCK (London) 1989) s.
155nn. Moisés Silva, Biblical Words and Their Meaning. An Introduction to Lexical Seman-
tics. Revised and Expanded Edition. Zondervan Publishing House (Grand Rapids) 1994
sl37nn; D.A. Cmse, Lexical Semantics. Cambridge University Press (Cambridge) 1986 s. 49-
83; sbr. John Lyons, Semantics Cambridge University Press (Cambridge) 1977 II: 570-635;
sbr. Jón Sveinbjörnsson, „Ný viðhorf við biblíuþýðingar" bls. 94-108.
34 Jeffrey T. Reed, A Discourse Analysis of Philippians. Method and Rhetoric in the Debate over
Literary Integrity. Sheffield Academic Press (Sheffield) 1997 s. 42nn.
35 Sbr. R.A. Culpepper Anatomy of the Fourth Gospel: A Study in Literary Design. Fortress
(Philadelphia) 1983 s. 15-49 o.v. Jón Sveinbjörnsson, „Ný viðhorf í Biblíurannsóknum" Tíma-
rit H.í. I 1986 s. 42; Þorleifur Hauksson (ritstj.) & Þórir Óskarsson, íslensk stílfrœði s. 127
(söguhöfundur eða ífólginn höfundur)
154