Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1998, Síða 202

Jón G. Friðjónsson
Fyrsta dœmið sýnir glöggt muninn á efnislegri þýðingu og orðréttri. í ís-
lensku Hómilíubókinni er notaður málshátturinn Sá þykir eldurinn heitastur er á
sjálfum liggur en í Guðbrandsbiblíu og öðrum biblíuútgáfum fram á 20. öld er
notað orðasambandið Hiið jyrir húð sem á sér beinar erlendar samsvaranir (lat.
pellem pro pelle; þ. Haut fíir Haut) en hefur naumast náð að festa rœtur í al-
mennu málfari enda er það framandlegt og býsna torskilið. Annað dœmið er af
svipuðum toga. Þýðandi Stjórnartextans nœr fyllilega merkingu frumtextans án
þess að vera bundinn af honum og hann notar t.d. stuðlapörin gœskulaus guð og
gefa hröjhum hrœ sem eiga sér ekki samsvaranir í latneska textanum. í Guð-
brandsbiblíu er texti Lúthersbiblíu hins vegar þrœddur nokkuð nákvœmlega og
textinn ber það með sér að um þýðingu er að rœða. í þriðja textabrotinu er notað
orðasambandið e-ð er e-u undirorpið í elsta dœminu í stað hins erlenda orðasam-
bands gefa e-ð undirfœtur e-m sem Oddur Gottskálksson notar.
Þrjú dœmi hrökkva vitaskuld skammt er bornir eru saman biblíutextar frá
mismunandi tíma en þau œttu þó að gefa nokkra hugmynd um hvers eðlis mun-
urinn er. I flestum tilvikum er munurinn lítill og þótt frávikin séu að vísu fjöl-
mörg snerta þau fœst grundvallaratriði. Milli elstu og yngstu þýðinga er órofið
samhengi og biblíutextar frá fyrri öldum eru oftast auðlesnir og aðgengilegir nú-
tímamönnum. Samhengið í íslensku biblíumáli kemur vitaskuld ekki einungis
fram í varðveittum biblíutextum og biblíuútgáfum heldur kemur það ekki síður
fram í því að fjölmargt í nútímamáli má rekja beint aftur til elsta biblíumáls.
III. Ahrif Biblíunnar á almennt málfar
Ahrifa Biblíunnar gœtir mismikið á ólíkar bókmenntagreinar en greinilegast má
sjá þau í þýddum bókmenntum af kristilegum toga. Þau eru þó engan veginn
bundin við slíkar bókmenntir heldur má segja að þeirra sjái stað í öllum greinum
bókmennta. Þannig sýna óyggjandi dœmi málfarsleg áhrif Biblíunnar á íslend-
inga sögur, konunga sögur, fomaldarsögur og riddarasögur svo að dœmi séu
nefnd og þess er auðvitað einnig að vœnta að þeirra gœti í biskupasögum og heil-
agra manna sögum. Langalgengast er að áhrifin séu málfarsleg og komi fram í
orðaforða eins og þegar hefur verið vikið að en þau geta einnig verið efnisleg.
Þess eru allnokkur dœmi að biblíulega frásögn eða hugmynd megi finna lítt
breytta utan Biblíunnar og hér skulu nefnd tvö slík. í Svaða þœtti og Arnórs
kerlingarnefs í Flateyjarbók (Fiati,485) segir frá því að illmennið Svaði bauð fátœk-
um mönnum að grafa gröf og hugðist hann síðan drepa þá og jarða í gröfinni en
hann steyptist sjálfur í hana og því kom það fram sem segir í þœttinum hans
illska og vondskapur féll honum sjálfum í höfuð (Fiati,485). Hér virðist augljóst að
málshátturinn Sér grefur gröfþótt grafi (Orðskv 26,27; Pred 10,8; sáim 7,16) skapi umgjörð
200