Jökull - 01.12.1984, Qupperneq 159

Gos Skeiðará Jökulsá á Fjöllum/ Skjálfandafljót
1902- -05 mikið gos mikið hlaup mikið hlaup
1922 mikið gos mikið hlaup
1933 lítið gos ekkert hlaup smáhlaup?
1934 mikið gos mikið hlaup hlaup
1938 lítið gos mikið hlaup
1939 ?smágos smáhlaup
1941 ?smágos smáhlaup
1945 lítið gos mikið hlaup
1948 ?smágos smáhlaup
1954 lítið gos mikið hlaup
1983 smágos ekkert hlaup
2. Tafla
Gossaga Grímsvatna á tuttugustu öld í hnot-
skurn.
Table 2.
The volcanic activity of the Grímsvötn volcanic
system in the 20th century in a nutshell.
norðurhluti sprunguþyrpingar þeirra norður
Krepputungu en syðri hlutinn er huiinn jökli, en
ýmislegt bendir til að hún stefni austanhallt við
Grímsvötn. Bárðarbunga er vestast í Vatnajökli
og sprunguþyrping hennar verður rakin frá Tröll-
adyngju um Dyngjuháls og undir vestasta hluta
jökulsins og svo um Heljargjá allt að
Tungnaárkróki. Grímsvötn eru í miðjum jöklin-
um og hefur Sigurður Pórarinsson (1974) lýst
þeim og sögu þeirra. Grímsvötn eru að því er
virðist þrjár öskjur sem grípa hver inn í aðra.
(Kristján Sœmundsson 1982). Telja verður
fullvíst að Grímsvatnamegineldstöðinni fylgi
sprunguþyrping eins og hinum. Beinast liggur við
að ætla, að hún stefni norður úr vötnunum í
stefnu vestan við Kverkfjöll. Þá verða bæði
sigketillinn frá 1938, sem mun hafa myndast í
gosi, sem ekki náði upp úr jöklinum og gosstöðv-
arnar frá 1933 innan hennar. Til suðurs og suð-
vesturs er talið, að Lakagígar og sprungurnar,
sem fylgja þeim, teljist til Grímsvatnaþyrpingar-
innar (sbr. Haraldur Sigurðsson og Sparks 1978).
Syðsta eldstöðin og sú minnst þekkta er Pórðar-
hyrna en þar gaus síðast árið 1903. Allmörg sker
standa þar upp úr jöklinum og eru þau öll úr súru
bergi, m. a. Þórðarhyrna, Geirvörtur og Páls-
fjall. Grunur leikur á, að skerin marki jaðar
öskju, sem sést ógreinilega á gervitunglamynd-
um. Sprunguþyrping liggur til suðvesturs um Há-
göngur, Eldgíg, Rauðhóla allt að Hálsagígum við
Skaftá. Um nyrðri hluta þyrpingarinnar er ekkert
vitað en líklega stefnir hún austanhallt við Gríms-
vötn.
GOSSAGA GRÍMSVATNA Á ÞESSARI
ÖLD í STUTTU MÁLI
Sigurður Þórarinsson (1974) hefur gert ítarlega
grein fyrir sögu Skeiðarárhlaupa og Grímsvatna-
gosa. Sigurður var ákaflega varkár í túlkun heim-
ilda en í ljósi nýjustu atburða er full ástæða til að
endurskoða eldgosasögu Grímsvatna og hefur
Haukur Jóhannesson (1983) gert stutta grein fyrir
gossögunni á þessari öld í ljósi nýjustu atburða. í
2. Töflu eru niðurstöður hennar dregnar saman
með smávægilegum viðbótum. Á öldinni hefir
gosið a. m. k. 8 sinnum og ef til vill 11 sinnum, en
vel má, að oftar hafi gosið þó ekki séu til upplýs-
ingar um fleiri gos. Einkum leikur grunur á, að
mjög lítil gos nái hvorki að brjótast upp um
ísþekjuna né að valda hlaupi í ánum sem undan
jöklinum koma.
ÞAKKARORÐ
Við samantekt þessa, hefi ég fengið aðgang að
skjalasafni Veðurstofu íslands, m. a. Veðurfars-
bókum frá ýmsum stöðum á landinu og einnig
úrklippusafni Veðurstofunnar. Einkum vil ég
þakka Öddu Báru Sigfúsdóttur og Ursúlu E.
Sonnenfeld fyrir aðstoð, sem þær veittu mér við
leit að gögnum um framangreint eldgos.
Ég vil að lokum þakka Kristjáni Sæmundssyni
og Helga Björnssyni fyrir yfirlestur handrits.
HEIMILDIR
í eftirfarandi lista eru talin upp öll dagblöð, þar
sem minnst er á ofangreinda atburði, hvort sem
vitnað er beint í þau í greininni eður ei. Aðrir
geta því með tiltölulega lítilli fyrirhöfn rennt í
gegnum heimildirnar og dregið sínar eigin álykt-
anir af því sem þar kemur fram.
Alþýðublaðið 1933, 15. árg. 11. tbl.
Alþýðumaðurinn 1933, 3. árg. 62. tbl.
Dagur 1933, 16. árg. 49. tbl.
Guðrún Larsen, 1982: Gjóskutímatal Jökuldals
og nágrennis: / (ritstjórn) Helga Þórarinsdótt-
ir, Ólafur H. Óskarsson, Sigurður Steinþórs-
son og Þorleifur Einarsson: Eldur er í norðri.
Sögufélagið, Reykjavík 51-65. (In Ice-
landic).
JÖKULL 34. ÁR 157