Jón á Bægisá - 01.09.2003, Síða 65

Þýðingar á íslenskum markaíi 2001
í hæsta gæðaflokki og fallegt og vandað mál í sýningum þeirra sé öðrum
leikhúsum til fyrirmyndar.
Auk þess má nefna að Þjóðleikhúsið gegnir ekki einungis hlutverki
venjulegs leikhúss eða sýningaraðila. Dæmi um það er hlutverk þess sem
samstarfsaðila annarra leikhópa. Einnig hefur Þjóðleikhúsið veitt atvinnu-
og áhugaleikfélögum aðgang að búninga- og leikmunasafni sínu ásamt
handritasafni. Því er hlutverk þess að vissu marki annars eðlis en annarra
leikhúsa hér á landi.
Það er engin hefð fyrir því að leikhús hafi fastráðna þýðendur en Leik-
félag íslands hefur nú riðið á vaðið og hefur í tilraunaskyni einn fastráðinn
þýðanda á sínum snærum. Aðrir þýðendur eru verktakar. Þrátt fyrir þetta
virðast leikhúsin yfirleitt hafa mikið samband við örfáa þýðendur. Engar
formlegar menntunarkröfur eru gerðar til þýðenda, en helst er litið til
reynslu þeirra og þess orðspors sem af hverjum þýðanda fer. Yfirleitt er
þýtt úr frummáli, en þess eru dæmi að undantekningar hafi verið gerðar.
Leikritið Sex í sveit var ein af þessum undantekningum; Gísli Rúnar Jóns-
son þýddi verkið úr breskri leikgerð eftir hinu upprunalega franska leikriti.
Astæðan var sú að leikstjórinn, María Sigurðardóttir, hafði lesið þessa leik-
gerð og verið mjög hrifin af henni en þegar hún átti að fara að vinna með
þýðinguna úr frumtextanum þótti henni lítið sem ekkert varið í leikritið.
Hraðakröfur á þýðendur eru mjög mismunandi, allt frá þremur vikum
upp í ár fyrir eitt verk. Þetta stafar að miklu leyti af fjárskorti hjá litlu leik-
húsunum sem hafa ekki fjárráð til að láta þýða langt fram í tímann en
einnig kemur fyrir að opinberu leikhúsin draga of lengi að ganga frá verk-
efnaskrá.
í leikhúsum fer ekki fram formlegur prófarkalestur en þó er ekki óal-
gengt að verkið breytist til muna eftir að það fer úr höndum þýðandans.
Höfundarréttur þýðingarinnar liggur, samkvæmt höfundalögum, hjá þýð-
endum. Þýðendur virtust þó á eitt sáttir um að í tilfelli leikhúsanna væri
ekki hægt að koma í veg fyrir textabreytingar á vinnuferlinu þar sem hver
og ein uppfærsla er einstök. Leikstjóri þarf oftar en ekki að stytta leikritið
og klippa jafnvel heilu kaflana út og setningar sem hljóma eðlilega úr
munni eins leikara geta hljómað furðulega úr munni þess næsta. Einn þýð-
andinn útskýrði að meðan á þýðingarvinnunni stæði hefði hann ætíð
ákveðna leikara í huga fyrir hlutverkin og sniði þýðinguna eftir því en þeg-
ar að uppfærslunni kæmi væri ef til vill mjög ólíkur leikari í hlutverkinu
og honum hentaði ekki að öllu leyti það málsnið sem hlutverkinu hefði
verið skapað.
Að vissu leyti má staðhæfa að hver uppfærsla kalli á fjögur stig sköpun-
arvinnu og þar af leiðandi fjögur stig óformlegs höfundarréttar. Þá er fyrsta
& — Þegar strið að stríðinu verður
63