Þjóðmál - 01.06.2012, Qupperneq 29

28 Þjóðmál SUmAR 2012
fiskverðs (1967) og margföld hækkun
olíuverðs (1973 og 1979) .
Stríð og alþjóðadeilur sem leiða til 
viðskiptahafta í öðrum löndum .
Frjálsir fjármagnsflutningar gera kröfu um
enn meiri aga í peninga­ og efnahags mál­
um . Þannig styrktist krónan óheppi lega
mikið vegna útgáfu svokallaðra jökla bréfa
(skuldabréf útgefin í íslenskum krónum
af erlendum ríkjum, stofnunum, bönkum
eða öðrum fyrirtækjum) á árunum fyrir
hrun, samhliða miklum erlendum lántök­
um bankakerfisins . Að sama skapi veiktist
krónan hratt nokkru eftir að aðgangur að
erlendum lánsfjármörkuðum dróst snögglega
saman sumarið 2007 (sam drátt urinn átti
sér al þjóðlegar ástæður sem komu Íslandi
afar lítið við) . Pen inga málayfirvöld gripu
ekki til mót vægis aðgerða gegn jöklabréfun­
um . Þvert á móti virtust þau fyrst um sinn
ánægð með þá yfirborðskenndu lækkun
verðlags sem ofstyrking krónunnar leiddi
af sér tímabundið, meðan peningamagn í
umferð jókst hratt innanlands, en það máttu
menn vita að myndi fyrr eða síðar leiða til
verðbólgu . Hin hliðin á þessu mikla innflæði
lánsfjár, sem endaði hjá fyrirtækjum,
sveitarfélögum og heimilum, var gríðarlegur
viðskiptahalli . Frjálsir fjármagnsflutningar
eru ekki rót vandans, en þeir krefjast meiri
aga í efnahagsmálum .
Auðnist Íslendingum að temja sér agaðri
vinnu brögð í peninga­ og efnahagsmálum
myndi krónan verða mun stöðugri gjald­
miðill en hún hefur verið fram til þessa . Eftir
sem áður myndi verðgildi krón unnar sveifl­
ast hóflega á móti gengi annarra gjaldmiðla,
þar sem flestir helstu viðskiptagjaldmiðlar
heims sveiflast innbyrðis . Slíkar breytingar
á gengi eru eðlilegar í þró uðu hagkerfi og
endurspegla tæknibreyt ingar, sam félags­
breyt ingar, breyt ingar á framboði og eftir­
spurn einstakra hráefna og afurða, sem
aftur breyta viðskiptakjörum landa og sam­
keppnis stöðu einstakra atvinnugreina og
svæða . Hið mikilvægasta yrði að eftir sem
áður myndi krónan verða öryggisventill við
skyndileg ytri áföll, flýta aðlögun og dreifa
kostnaðinum af áföllunum nokkuð jafnt yfir
samfélagið .
Hvað gerist eftir upptöku
erlends gjaldmiðils?
Taki Íslendingar upp erlendan gjald miðil í stað krónunnar verða lands menn að
temja sér mun meiri aga í efnahagsmálum
enn þeir hafa sýnt fram til þessa . Að
öðrum kosti munu menn fljótlega standa
frammi fyrir sambærilegum efnahags­ og
pólitískum vanda og ýmis evrulönd nú .1
Ef Íslendingar eru tilbúnir að temja sér
1 Það er útbreiddur misskilningur að vandi evrulandanna
stafi af því að þau hafi ekki virt skilyrði Maastricht­sáttmála
ESB, þó svo að það eigi við um sum þeirra . Sem dæmi þá
uppfylltu Írland og Spánn skilyrði Maastricht­sáttmálans
þar til allt var komið í óefni, ólíkt t .d . Þýskalandi og
Frakklandi sem bæði brutu skilyrðin . Vandinn var og er sá
að skilyrði Maastricht­sáttmálans ná fyrst og fremst til atriða
í opinberum fjármálum og peningastjórnun .
Þannig horfðu höfundar evrunnar algjörlega fram hjá
hvernig komið yrði í veg fyrir eða undið ofan af greiðslu­
jöfnuð ar vanda innan evrusvæðisins . Höfundarnir létu eins og
hann væri ekki til, þó svo að greiðslujöfnunarvandi hafi verið
það sem felldi fastgengiskerfi 20 . aldarinnar . Öll varnaðarorð
hagfræðinga og stjórnmálamanna á tíunda áratug síðustu aldar
um pólitíska og efnahagsáhættu, sem myndi fylgja evrunni,
voru virt að vettugi af embættis­ og stjórnmálamönnum ESB
og þeir sem höfðu þau uppi sagðir hafa andevrópsk viðhorf,
eins og það væri aðeins ein rétt skoðun á því hvernig best væri
að þróa ESB­samstarfið (það að saka menn „and­evrópsk“
viðhorf er sambærilegt við málnotkun McCarthyista í
Bandaríkjunum á fimmta og sjötta áratugi síðustu aldar þegar
menn voru sakaðir um andbandarísk viðhorf ) .
Þó svo að Maastricht­sáttmálinn hefði haft víðtækari
skilyrði hefði það samt ekki komið í veg fyrir vandamál . Það er
erfitt að notast við einn og sama gjaldmiðil í mörgum ólíkum
hagkerfum með ólíkt framleiðnistig, aldurssamsetningu,
lífeyriskerfi o .s .frv . Til þess að mæta ýmsum eðlilegum
sveiflum innan sameiginlegs gjaldmiðilssvæðis væri æskilegra
að hafa sameiginlega fjármálastjórn með samræmdu
skattkerfi . Því verður hins vegar ekki komið á innan ESB
á lýðræðisgrundvelli . Það hefur varla verið ætlun Roberts
Schuman og Jeans Monnet að samstarf Evrópuríkja leiddi til
afnáms lýðræðis í þessum löndum .