Morgunblaðið - 18.08.2016, Qupperneq 74

74 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 2016
MOSFELLSBAKARÍ
Háholti 13-15 Mosfellsbæ | Háaleitisbraut 58-60 Reykjavík
s. 566 6145 | mosfellsbakari.is
Ert þú búin að prófa
súrdeigsbrauðin okkar?
Renndu við í Mosfellsbakarí og fáðu þér hollara brauð.
AF HLJÓÐFÆRUM
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Hljómurinn er góður. Þau eru und-
antekningarlítið hljómgóð þessi pí-
anó pabba sem ég hef stillt,“ sagði
Ísleifur Pálmarsson hljóðfæra-
smiður við mig í síðustu viku, þar
sem hann studdi fingrum á hverja
hvítu og svörtu nótuna á píanói
heimilisins á fætur annarri, hlustaði
einbeittur og sneri stilliskrúfum
með langskeftum lykli.
Þetta ljósbrúnleita hljóðfæri hef-
ur verið á heimilinu síðan ég var
strákur að alast upp í Keflavík; við-
urinn er sums staðar upplitaður og
sýgur af áfergju í sig tekkolíu þegar
hún er borin á, flísast hefur á nokkr-
um stöðum ofan af kassanum, þar
eru líka blettir eftir kertavax og ein-
hverja vökva sem hafa sullast á við-
inn hér áður fyrr. En ástandið gæti
verið mun verra og hljómurinn er
góður í þessu látlausa hljóðfæri, þótt
Ísólfi finnist það vera stillt full-
sjaldan. Dætur mínar hafa jú báðar
verið að læra á þetta píanó og þá er
ekki annað boðlegt en að það hljómi
rétt.
Ég lærði á sínum tíma líka að
spila á þetta hljóðfæri. Var í tímum
hjá fullorðinni konu í Tónlistarskól-
anum í Keflavík. Hún hét Helga, var
systir Halldórs Laxness, kom með
rútunni til Keflavíkur að kenna einn
eða tvo daga í viku og studdi al-
vörugefin á fingur okkar ungmenn-
anna með löngum blýanti eða priki,
lagði mikla áherslu á rétta handa-
stöðu og áslátt. En ég lærði ekki
lengi á píanóið, sé eftir því; einbeitti
mér þess í stað að sellóinu sem Pét-
ur Þorvaldsson, sá ljúfi og snjalli
sellóleikari, kenndi mér á. Það er
langt síðan þetta var en píanóið var
á heimilinu, ég glamraði á það og
geri stundum enn, en ég man að sem
strákur dáðist ég að gylltri merking-
unni fyrir ofan lyklana: Pálmar Ís-
ólfsson.
Þröngt og erfitt
Afi minn og amma, Falur S. Guð-
mundsson og Helga Þorsteinsdóttir,
keyptu píanóið einhverntíma
snemma á sjötta áratugnum. „Ég
átti að læra á það en hafði ekkert
gaman af því,“ segir Jóhanna Birna
föðursystir mín hlæjandi þegar ég
spyr hana um píanóið, áhuginn lá
annars staðar á þeim tíma og hún
veit ekki hvar eða af hverjum hljóð-
færið var keypt. Einhverntíma um
1970 lét amma okkur fá hljóðfærið
en móðir mín lék mikið á það, spilaði
bæði eftir eyranu og nótum. Svo
lærði ég eitthvað, eins og fyrr segir,
en einkum systir mín og hún á pí-
anóið nú. En þegar hún flutti til
Noregs fyrir um tveimur áratugum
sagði ég að best væri að ég geymdi
hljóðfærið, ekki kæmi til greina að
píanó smíðað af Íslendingi væri flutt
úr landi. Það ætti frekar heima á
safni á Íslandi. Þess vegna er hljóð-
færið á heimilinu.
Þegar Ísólfur stillti píanóið á dög-
unum sagði hann mér að Pálmar
faðir sinn hefði smíðað ein fjórtán
píanó. Og hann veit um og hefur
stillt fjögur þeirra. „Þetta hér, eitt
var í Vík í Mýrdal, annað í Keflavík
og svo er eitt á verkstæðinu hjá mér.
Ég fékk að hirða það þegar átti að
henda því,“ segir hann. „Ég gaf
dótturdóttur minni það og gerði það
upp sjálfur. Ég hef sjaldan bölvað
eins mikið yfir nokkru hljóðfæri, það
er svo þröngt og erfitt að komast að
öllu í því.“
Hann bregður málbandi á píanó-
kassann. „Þau eru í tveimur stærð-
um, 106 cm há og 120 cm eins og
þetta. En það er asskoti þröngt í
þeim. Þetta smíðaði karlinn á ár-
unum 1930 til 34, þegar ekki fékkst
nokkur skapaður hlutur. Mér finnst
leiðinlegt að hann hafi ekki númerað
þau. Þegar maður kemur að þessum
hljóðfærum þá veit maður ekkert
hvar þau voru í röðinni.“ Ísólfur hef-
ur því hvergi fundið númer eða
merkingu inni í mismunandi við-
arkössunum sem nú óþekktur hús-
gagnasmiður hefur smíðað utan um
handverk Pálmars.
„Nei, ég er búinn að athuga þetta
hljóðfæri sem ég geri upp í krók og
kring. Þegar ég stillti það sem er í
Keflavík lá við að ég þyrfti að svelta
mig til að skríða niður í hamraverkið
og hljómbotninn en ég fann hvergi
númer á því heldur.“
Snillingur á sínu sviði
Pálmar Ísólfsson hljóðfærasmiður
var fæddur árið 1900 og lést 1982.
Hann var fæddur á Stokkseyri, son-
ur hjónanna Ísólfs Pálssonar, tón-
skálds og hljóðfærasmiðs, og konu
hans Þuríðar Bjarnadóttur. Annar
sonur hjónanna var tónskáldið og
organistinn Páll Ísólfsson. En hljóð-
færasmíðin gengur sýnilega í erfðir
því Bjarni bróðir Ísólfs, sem var
þekktur bílstjóri á sinni tíð, var
einnig hljóðfærasmiður og píanó-
stillari.
Í minningargreinum um Pálmar
er hann sagður hafa verið hógvær
og lítillátur maður en stór orð eru þó
ekki spöruð; hann er sagður hafa
verið „snillingur á sínu sviði“ og
stillti hann nær undantekningar-
laust píanó fyrir hljómleika erlendra
sem inlendra listamanna „og hlaut
verðskuldað lof fyrir“. Einnig stillti
hann að staðaldri píanó Sinfóníu-
hljómsveitarinnar, Ríkisútvarpsins,
Sjónvarpsins, Tónlistarfélagsins,
Þjóðleikhússins, margra tónlistar-
skóla – og upptalningin heldur
áfram.
„Pálmar var afburðagóður
„stemmari“,“ skrifar Rögnvaldur
Sigurjónsson píanóleikari um vin
sinn og nágranna látinn, og bætir
við að hann hafi verið „hreinn snill-
ingur á þessu sviði. Það var enginn
sá konsert haldinn hér í bæ í árarað-
ir að Pálmar væri ekki beðinn að
stemma og gera við ef með þurfti.
Hann hafði framúrskarandi góða
heyrn og næmleika svo hljóðfærin
urðu sem ný eftir að hann hafði farið
um þau höndum.“
En það vekur eftirtekt mína að í
þessum skrifum öllum er hvergi
minnst á að þegar Pálmar var þrí-
tugur réðst hann í það merka verk
að smíða píanó á Íslandi og gerði ein
fjórtán, að sögn sonar hans.
Veit ekkert hvar hin eru
„Pabbi var ekki að flíka sínum af-
rekum eða smíðisgripum. Hann leit
á hvert hljóðfæri sem sjálfstæða sál,
má segja,“ segir Ísólfur. En réðst
Íslensk píanó smíðuð af afburða
Morgunblaðið/Einar Falur
Stemmarinn „Nýstrekkt hljóðfæri mótmælir upp á líf og dauða,“ segir Ís-
ólfur Pálmarsson þar sem hann stillir upprunalegu strengina í píanóinu.
 „Þau eru undantekningarlítið hljómgóð þessi píanó pabba sem ég hef stillt,“ segir Ísólfur Pálmarsson
um píanóin sem faðir hans, Pálmar Ísólfsson hljóðfærasmiður, smíðaði á kreppuárunum hér á landi
 Vitað er að Pálmar smíðaði fjórtán píanó eftir 1930 og sonur hans hefur séð og stillt fjögur þeirra
Merkingin „Hann hefur líklega skrifað þetta sjálfur,“ segir Ísólfur um
merkingu föður síns á hljóðfærinu en hann númeraði þau ekki.