Morgunblaðið - 14.12.2017, Blaðsíða 102

102 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2017
Það tók Jóhönnu um það bil 15 ár
að „koma út úr skápnum“ eins og
það ferli er stundum kallað, þegar
fólk horfist í augu við kynhneigð
sína og stígur sem slíkt fram fyrir
aðra. Það má nærri geta hversu
erfitt það var á þeim tíma þegar
Jóhanna var að hefja sinn stjórn-
málaferil, og hef-
ur gengið nærri
bæði henni og
aðstandendum
hennar. Hún tók
þá ákvörðun að
opinbera ekki
samband sitt við
Jónínu, vegna
þeirrar vissu að
það myndi skaða
stjórnmálaferil hennar, og jafnvel
binda enda á hann, eins og vindar
blésu þá í þjóðfélaginu, og líka
vegna þess að hún vildi eiga einka-
líf sitt fyrir sig sjálfa, er dul mann-
eskja. Þessi ákvörðun tók sinn toll,
eins og getið er um á öðrum stað í
bókinni, og gekk nærri þeim báð-
um.
Það er auðvitað ekkert hægt að
fullyrða um hvaða pólitísku afleið-
ingar það hefði haft ef við Jónína
hefðum opinberað samband okkar
fyrr. Við höfðum báðar lesið bók
um norska konu, þingmann, sem
gerði opinbert samband sitt við
aðra konu á níunda áratugnum.
Það var sem við manninn mælt að
hún missti sæti sitt í næstu kosn-
ingum.
Ég varð aldrei fyrir neinu vegna
þessa sem hafði pólitískar afleið-
ingar, þó tvisvar hafi verið reynt að
hafa áhrif á framgang minn í póli-
tík með hótunum, í bæði skiptin í
aðdraganda prófskjörs. Ég man
eftir því til dæmis að í gegnum
stuðningsmenn eins frambjóðanda í
prófkjöri var beinlínis gerð tilraun
til að koma sambandi okkar Jónínu
í fjölmiðla. Blaðamaður hringdi og
ræddi málið við mig og ákvað síðan
að gera ekkert með það, sem mér
fannst virðingarvert. Kannski var
líka skýringin að þegar þarna var
komið sögu höfðum við náð mjög
langt í laga- og viðhorfsbreytingu á
Ísland gagnvart samkynhneigðum.
Ég býst við að öðru máli hefði
gegnt ef þetta hefði verið á fyrstu
árum sambands okkar Jónínu.
Þeim mun skemmtilegra er að
síðustu þrjú árin eftir að hún lét af
embætti hefur Jóhanna í vaxandi
mæli varið kröftum sínum í þágu
samkynhneigðra um allan heim, en
líka haldið fyrirlestra um jafnréttis-
og efnahagsmál. Þar hefur hún
uppskorið heiðursviðurkenningar af
ýmsu tagi og í sumum löndum er
henni fagnað eins og poppstjörnu –
sem er ekki alltaf auðvelt fyrir
konu sem aldrei hefur liðið vel í
kastljósi fjölmiðla eða með of mikla
athygli á sér, og forðast sviðsljós
eftir bestu getu. Ótrúlega mörg
lönd, reyndar allflest, standa okkur
að baki þegar kemur að réttindum
samkynhneigðra og forsætisráð-
herra sem er opinberlega samkyn-
hneigður skiptir mjög marga mjög
miklu máli. Þannig hefur Jóhanna
orðið mikilvæg fyrirmynd víða um
lönd. Víða þar sem Jóhanna kemur
til að halda fyrirlestra er henni
fagnað gífurlega, tugir manna
standa í röðum til þess að fá eig-
inhandaráritun hennar eða sjálfu
með henni. Bréf frá öllum heims-
hornum berast henni reglulega,
flest aðdáendabréf sem útlista mik-
ilvægi hennar persónulega fyrir
bréfritara. Það er eitthvað sérlega
fallegt við að þetta skuli vera loka-
kaflinn í stjórnmálaferli Jóhönnu –
og að hann skuli fara fram erlendis.
Tvær ferðir hennar til Færeyja
segja skemmtilega sögu. Sem for-
sætisráðherra hélt hún þangað í
mjög eftirminnilega opinbera heim-
sókn í september 2010.
Þetta var í fyrsta skipti sem ég
kom til Færeyja og ég hlakkaði
mjög til fararinnar, ég hafði oft
ætlað mér að heimsækja þessa
góðu grannþjóð okkar sem ávallt
hefur verið gott og traust samband
við. Ég hafði áður hitt Kaj Leo Jo-
hannesen, lögmann Færeyja, þegar
hann kom í opinbera heimsókn til
Íslands 2009. Og það hafði verið
mjög gaman að taka á móti þessum
viðkunnanlega yfirmanni Lands-
stjórnarinnar í Færeyjum. Í heim-
sókn minni til Færeyja undirrit-
uðum við viljayfirlýsingu um aukið
samstarf forsætisráðuneytanna í
löndunum tveim. Var þar sér-
staklega um að ræða samvinnu á
sviði jafnréttismála og þróun í
stjórnsýslu og ráðuneytum. Kaj er
mjög áhugasamur um efna-
hagsþróunina á Íslandi og aðild-
arumsókn Íslands að Evrópusam-
bandinu.
Við Jónína áttum satt að segja
ekki von á neinu óvæntu í heim-
sókninni þegar við þáðum boð Kaj
Leos. Annað kom á daginn. Einn
þingmaður, Jenis av Rana, neitaði
að mæta í kvöldverð sem Lands-
stjórnin bauð okkur Jónínu til. Við
fréttum af því þegar við vorum að
búa okkur til kvöldverðarins, að allt
væri orðið vitlaust í Færeyjum
vegna þessarar framkomu Jenisar,
sem þá var komin í fréttir. Jenis
varð að vísu margsaga um ástæð-
una. Ein útgáfan var sú að hann
færi ekki út á kvöldin nema hafa
konuna sína með og hin að hann
teldi það ögrandi framkomu af mér
að mæta með maka af sama kyni í
opinbera heimsókn. Loks klykkti
hann út með því að segja að við
hefðum verið velkomnar heim til
hans – báðar tvær. Slíkar voru
þversagnirnar. Tveir þingmenn
tóku undir viðhorf hans, annar
þeirra samflokksmaður landstjór-
ans Kaj Leo, sem var miður sín
vegna þessarar uppákomu. Margir
sem ég hitti í þessari ferð, til dæm-
is þingmenn, sögðust skammast sín
vegna framkomu Jenisar. Minnist
ég sérstaklega Högna Hoydal þing-
manns sem átti ekki orð yfir
hneykslan sína.
Færeyskir fjölmiðlar voru yfir-
fullir af fréttum um málið og töldu
margir þetta mikla móðgun við for-
sætisráðherrahjón frá Íslandi í
opinberri heimsókn. Í flugvélinni á
leiðinni heim lögðu allir sig fram
við að bæta fyrir þetta og vorum
við sérstaklega boðnar velkomnar
um borð af flugstjóranum. Við-
brögð okkar við þessari óvæntu
uppákomu voru aðallega undrun.
Við tókum þetta auðvitað ekkert
inn á okkur, fannst þetta bara
bjánalegt.
Við höfum síðan heyrt að þetta
hafi haft áhrif til góðs fyrir sam-
kynhneigða í Færeyjum, en réttindi
þeirra voru lítil á þessum tíma. Við
vorum þarna í september 2010 og í
kjölfarið voru stofnuð samtök sam-
kynhneigðra í Færeyjum, og síðan
hafa verið haldnar árlegar gleði-
göngur og Færeyingar segja þær
fjölmennustu slíkar göngur miðað
við höfðatölu.
Núna í júlí 2017 tóku svo gildi
lög í Færeyjum um rétt samkyn-
hneigðra til að ganga í hjónaband.
Jóhönnu og Jónínu var boðið að
taka þátt í gleðigöngu þeirra af því
tilefni 27. júlí og setti Jóhanna há-
tíðina með sögulegu ávarpi. Þar
rifjaði hún upp heimsóknina árið
2010, fagnaði breytingunum og
þakkaði þær meðal annars Jenis av
Rana, því andstaða hans hefði
örugglega hjálpað til í réttindabar-
áttu samkynhneigðra. Hún beindi
orðum sínum beint til Jenis og
sagði: „Þess vegna segi ég: Takk
Jenis! Ertu kannski hérna með
okkur í dag á þessari hátíðarstund?
Eða fylgist þú einhvers staðar með
í leyni? Ef Jenis er ekki hér í dag
vil ég biðja ykkur að færa honum
kveðju mína og þakklæti fyrir að
hjálpa til við að gera færeyskt sam-
félag betra fyrir samkynhneigða.“
Og bætir við: „En að allri kald-
hæðni slepptri, þá verður þessi
maður og hans líkar að átta sig á
því að þeir geta ekki úrskurðað
hvað sé rétt eða rangt í málefnum
samkynhneigðra. Þeir hafa ekkert
umboð til þess að segja hvern við
megum – eða megum ekki – elska.“
Og svo sagði hún meðal annars
þetta um ástina:
„Ástinni verður ekki raðað í
fyrsta flokk og annan flokk. Hún er
ekki þannig. Ástin spyr ekki hvað
sé hentugt eða hvað öðrum finnst
rétt eða rangt. Ekki fremur en hún
spyr um stétt, stöðu, litarhátt, trú
eða kyn. Ást er einfaldlega ást – og
enginn á að hafa leyfi til þess að
flokka dýrmætustu tilfinningar
fólks sem æðri eða óæðri. Það er
brot á mannréttindum.“
Að lokum þetta:
„Þegar við Jónína urðum ást-
fangnar, fyrir meira en 30 árum,
var ekki auðvelt að vera samkyn-
hneigður á Íslandi. Hinsegin fólk
átti þá nánast bara tvo valkosti: Að
kveljast í einrúmi með tilfinningar
sínar eða flytja af landi brott. Og
margir völdu að fara til Danmerk-
ur. Ég býst við að þetta hafi líka
átt við marga Færeyinga, allt fram
á síðustu ár.
En saga okkar Jónínu sýnir að
þjóðfélög geta breyst og að kær-
leikurinn getur yfirstigið hindranir
sem í fyrstu virðast óyfirstíg-
anlegar.
Já, ástin getur sigrað!“
Ást er einfaldlega ást
Minn tími heitir ævisaga Jóhönnu Sigurðardóttur sem Páll Valsson ritaði. Í bókinni segir frá uppvexti Jóhönnu á pólitísku heim-
ili, þingsetu hennar, ráðherraferli og forsætisráðherratíð eftir hrun. Í bókinni er einnig lýst sálarstríðinu sem fylgdi því að elska
aðra konu en geta ekki gert það fyrir allra augliti.
Úr einkasafni
Viðhorfsbreyting Jóhanna og Jónína í fararbroddi gleðigöngunnar í Færeyjum í júlí 2017.