Morgunblaðið - 18.01.2018, Qupperneq 80

80 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 2018
flísar fyrir vandláta
PORCELANOSA
Skútuvogi 6 - Sími 568 6755
Það sem raunverulega á sérstað í lífinu er ekki þannigað það sé hægt að leggjaút af því. Sannleikurinn er
ekki efni í góða predikun. Hann er
svo oft ruglingslegur og niðurstað-
an óskýr.“
Þannig kemst séra Flynn að orði
þegar systir James spyr hann út í
sannleiksgildi aldeilis prýðilegrar
dæmisögu sem hann notaði í
predikun um slúður. Þetta er alveg
rétt hjá prestinum. Kannski þess
vegna sem leikskáld grípa gjarnan
til þess að staðsetja siðklemmu-
leikrit innan veggja klausturs og
kirkju. Þar eru línurnar einfaldari,
færra sem hefur áhrif á gjörðir
fólks. Og auðvitað meira í húfi en
hjá hinum vantrúaða leikmanni nú-
tímans.
En jafnvel í þessu einfaldaða um-
hverfi er manneskjan söm við sig
og stjórnast af ótalmörgu öðru en
siðviti og trú. Persónuleiki, lífs-
reynsla, samfélagsstaða, hvatir; allt
hefur þetta áhrif til góðs og ills.
Þetta veit John Patrick Shanley
mætavel og þess vegna er Efi alls
ekki réttnefnd „dæmisaga“, heldur
verk skrifað innan leikritunar-
hefðar þar sem aðstæður og at-
burðir líkja einmitt eftir hinum
ruglingslega og óskýra raunveru-
leika, innan kirkju og utan. Sem því
nemur verra efni í dæmisögu.
Við kirkju Heilags Nikulásar í
New York er starfræktur barna-
skóli. Þar ræður ríkjum systir
Aloysius, framúrskarandi fær í sínu
starfi, með óbilandi undirstöðu í
kennisetningunum og einstreng-
ingsleg og hrokafull eftir því. Hinn
léttúðugi nútími hefur hafið innreið
sína í gervum ungnunnunnar systur
James og séra Flynn. Skólastýran
hefur vald til að móta stúlkuna að
vild, en öðru máli gegnir um prest-
inn. Þegar atvik varðandi einn alt-
arisdrengjanna vekur grunsemdir
um misnotkun gengur systir
Aloysius í málið af röggsemi sem
fer jafnvel á skjön við skýran
valdastrúktúr kirkjunnar. Velferð
barns er í húfi, en undir og saman
við kraumar persónuleg andúð og
hugmyndaleg togstreita. Hvaða
syndir er réttlætanlegt að drýgja
til að leiða slíkt mál til lykta, og er
drifkrafturinn kristilegt siðgæði,
umhyggja og réttlætiskennd eða
eitthvað lægra? Þarna er efinn.
Þetta Pulitzer-verðlaunaleikrit er
haganlega smíðað í hinni rótgrónu
raunsæishefð sem nær amerískum
hápunkti sínum í sumum verka
Arthurs Miller. Upplýsingum er
miðlað áreynslulaust og á tækni-
lega hárréttum stöðum til að við-
halda spennu, áhuga og óvissu
áhorfenda. Persónurnar bæði
fulltrúar hugmynda, stétta og lífs-
afstöðu en nægilega búnar persónu-
einkennum til að verða fyllri og
nær því að líkjast fólki af holdi og
blóði. Það sem á vantar til að það
sé framúrskarandi er einna helst
það að sálarangist systur Aloysius í
lokin er ekki nægilega vel undir-
byggð, eða okkur leitt nógu
snemma í ljós að hún sé hið raun-
verulega efni leikritsins. Það er of
seint að segja áhorfandanum í síð-
ustu setningunum að það sem á
undan er gengið sé í raun harm-
leikur og draga þá loksins fram
hver sé hin tragíska hetja.
En sem sagt: fram að því
afbragðsgott, og mikið fóður fyrir
leikara sem hafa þessa hefð á valdi
sínu. Það er óhætt að segja að það
eigi við um leikhóp Stefáns Bald-
urssonar, sem og kunnáttu hans í
meðferð efnis af þessu tagi, enda er
sýningin einstaklega lipurlega svið-
sett og nákvæmlega unnin svo allt
komist til skila. Ég hef reyndar
smá efasemdir um lögnina á frú
Miller, móður altarisdrengsins sem
á eina senu þar sem hún mætir til
viðtals við skólastýruna sem leitar
sannana fyrir illvirkjum prestsins.
Mig vantaði meira óöryggi, jafnvel
undirgefni, í túlkun Sólveigar Guð-
mundsdóttur frammi fyrir hinni
valdamiklu, jafnvel ógnvekjandi
systur Aloysius. Það er varla hægt
að vera á jafn augljósum útivelli og
frú Miller. Sonur hennar er eini
þeldökki nemandinn í skólanum í
írsk-ítalska verkamannahverfinu og
öll hans framtíð veltur á að hann
útskrifist þaðan. Ég held líka að
þegar frú Miller setur fram sína
sýn á málið og hryllilegar aðstæður
fjölskyldunnar væri samanbitin
harka rökréttari og áhrifaríkari en
sýnileg örvænting. Sólveig vann vel
úr þeirri leið sem valin hafði verið,
verðugur mótherji skólastýrunnar.
Það lendir á ungum herðum
Láru Jóhönnu Jónsdóttur að gefa
sýningunni léttleika i hlutverki
hæfileikaríku hugsjónakonunnar
systur James, sem við sjáum að er
– eðlilega – undir hælnum á systur
Aloysius en getur þegar mikið ligg-
ur við staðið uppi í hárinu á henni
og er glöggskyggn á bæði kosti
hennar og galla. Skýr og vel unnin
persóna þar sem mikið var sagt
með líkamsmáli og augnaráði.
Hilmir Snær Guðnason er fram-
úrskarandi sem séra Flynn. Geisl-
andi af persónutöfrum og brothætt-
um myndugleika. Reynsla, færni og
hæfileikar Hilmis Snæs nýtast til
fullnustu í þessum stíl, við sjáum
áreynsluleysi meðan tæknin vinnur
vinnuna. Þeir Stefán og Hilmir
stilla sig algerlega um að gera
Flynn grunsamlegan eða ljá honum
einhver einkenni sem falla að
staðalímyndum um níðinga. Sem
eykur spennustigið fremur en hitt.
En auðvitað er endurkoma Stein-
unnar Ólínu Þorsteinsdóttur stóru
fréttirnar. Það er óhætt að segja að
það sé umtalsverður stæll yfir
henni. Stjörnubragur. Systir Aloy-
sius verður bæði ómótstæðileg og
ógnvekjandi í túlkun Steinunnar
Ólínu, hún drottnar yfir sviðinu og
allar setningar sem eiga að vekja
hlátur gera það. Og aftur: áreynslu-
leysi. Vald á viðfangsefninu. Það
fer einkar vel saman með því valdi
sem persónan hefur lengst af á
aðstæðum og öllum í kringum sig,
að henni sjálfri meðtalinni.
Leikmynd og búningar eru verk
Þórunnar Sigríðar Þorgrímsdóttur.
Búningarnir stýrast eðlilega af
raunsæisnálgun sýningarinnar,
nunnur og prestur skrýdd eins og
vera ber, þó háir hælar skólastýr-
unnar hafi fengið mig til að velta
vöngum. Og kannski hefði frú Mill-
er mátt mæta örlítið settlegri með
siðprúðari pilssídd á fundinn í
klausturskólanum.
Umgjörð Þórunnar um verkið er
eins einföld og verða má. Hvítur
bogadreginn veggur sem lita mátti
með ljósum og varpað var á falleg-
um trúarlegum teikningum milli
þátta. Einnig er gefið til kynna með
texta hvar senurnar eiga sér stað,
sem vinnur með dæmisagnahug-
myndinni en á móti raunsæiseðli
verksins en truflaði hvorki né gerði
gagn þegar upp var staðið. Íþrótta-
vallarmerkingar á sviðsgólfinu
þóttu mér meira truflandi en gef-
andi. Tónlist Veigars Margeirs-
sonar er þénug og hógvær. Þýðing
Kristjáns Þórðar Hrafnssonar
stingur hvergi í eyru. Húsgögn og
annar sviðsbúnaður naumhyggju-
legur mjög, hér er öll áhersla á list
leikara og nákvæma meðferð texta.
Fjórmenningarnir standa vel
undir þeirri ábyrgð. Sýning Þjóð-
leikhússins á Efa er prýðistækifæri
til að sjá framúrskarandi leikhóp
flytja af öruggu listfengi vel upp-
byggt og alvörugefið verk sem ætl-
ar sér þegar upp er staðið aðeins
um of sem drama en rígheldur leik-
húsgestum, skemmtir og hreyfir
við.
Sálarháski alstaðar
Ljósmynd/Hörður Sveinsson
Listfengi „Sýning Þjóðleikhússins á Efa er prýðistækifæri til að sjá framúrskarandi leikhóp flytja af öruggu list-
fengi vel uppbyggt og alvörugefið verk,“ segir í leikdómi um uppfærslu Þjóðleikhússins á Efa – dæmisögu.
Þjóðleikhúsið
Efi bbbbn
Eftir John Patrick Shanley. Íslensk þýð-
ing: Kristján Þórður Hrafnsson. Leik-
stjórn: Stefán Baldursson. Leikmynd og
búningar: Þórunn Sigríður Þorgríms-
dóttir. Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson
og Jóhann Friðrik Ágústsson. Tónlist:
Veigar Margeirsson. Hljóðmynd: Elvar
Geir Sævarsson. Leikarar: Steinunn Ól-
ína Þorsteinsdóttir, Hilmir Snær Guðna-
son, Lára Jóhanna Jónsdóttir, Sólveig
Guðmundsdóttir. Frumsýning í Kass-
anum í Þjóðleikhúsinu 13. janúar 2018,
en rýnt í 2. sýningu 14. janúar 2018.
ÞORGEIR
TRYGGVASON
LEIKLIST
Aflausn Yrsu Sig-
urðardóttur er að
mati Bo Tao
Michaëlis, gagn-
rýnanda Politi-
ken, vel skrifuð,
heillandi og
spennandi. Hann
gefur bókinni
fimm hjörtu af
sex mögulegum.
Michaëlis skrifar
að Yrsa hafi verðskuldað hlotið
Palle Rosinkrantz-verðlaunin í fyrra
fyrir bestu erlendu glæpasöguna í
Danmörku fyrir DNA. „Hér er nán-
ast um slátrun að ræða sem knúin er
áfram af hvatvísi og kvalalosta. Þar
sem ástæðan tengist einelti, vægð-
arlausum, kaldrifjuðum og tilgangs-
lausum eltingarleik stálpaðra barna
við þá sem eru sérkennilegir og
öðruvísi. […] Ef þú hefur þegar
heillast af Íslandi verðurðu gjör-
samlega gagntekinn eftir að hafa
lesið þessa grípandi og spennandi
glæpasögu um glæpi og refsingu á
hinni síðnútímalegu sagnaeyju,“
segir Michaëlis í lok umsagnar.
Fær fimm hjörtu
Yrsa
Sigurðardóttir