Morgunblaðið - 18.01.2018, Qupperneq 86

86 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 2018
Finnar minntust 100 árasjálfstæðis síns á árinu2017. Í tilefni af þvísendi Borgþór Kjærne-
sted frá sér bókina Milli steins og
sleggju. Saga Finnlands. Hann
segist hafa skrifað bókina vegna
þess hve lítið sé um heildstæðar
upplýsingar um Finnland og Finna
á íslensku. Þá hafi Finnland verið
sér mjög kært annað heimaland
um áratugaskeið.
Borgþór kom
fyrst til Finn-
lands 4. júlí 1961
en á þeim tíma
var hann félagi í
Æskulýðsfylk-
ingunni. Auralít-
ill fékk hann að
borða í menning-
armiðstöð
finnska
kommúnistaflokksins. Naut hann
þar vináttu Einars Olgeirssonar,
leiðtoga kommúnista á Íslandi,
sem ritaði bréf til flokkssystur
sinnar Herttu Kuusinen, formanns
finnska kommúnistaflokksins, sem
sá til þess að Borgþór fengi fast
fæði í miðstöðinni. Nýlega var
þriggja þátta mynd um Herttu
Kuusinen og hlutskipti finnskra
kommúnista í ríkissjónvarpinu.
Bók Borgþórs er 423 þéttritaðar
blaðsíður með nafnaskrá og ljós-
myndum. Hún er innbundin og
prentuð á vandaðan myndapappír.
Borgþór hefur dregið saman
mikinn sögulegan fróðleik sem
snýr í upphafi ekki síður að sögu
Svíþjóðar en Finnlands. Vart verð-
ur greint þar á milli fyrr en á 19.
öld. Sænska ríkisskjaldarmerkið
var jafnframt skjaldarmerki Finn-
lands til ársins 1809 þegar Svíar
og Rússar gerðu með sér frið-
arsamning og Finnland varð stór-
furstadæmi undir Rússakeisara,
hélst sú skipan til byltingarinnar í
Rússlandi árið 1917 þegar Finn-
land varð fullvalda.
Þetta er saga mikilla átaka, í
hernaði og á stjórnmálavettvangi.
Svíar voru stórveldi Norður-
Evrópu þar til skarst í odda milli
þeirra og Rússa. Þegar litið er yfir
langvinna átakasögu Svía er ekki
einkennilegt að á 20. öld hafi þeir
kosið að leita skjóls í vopnuðu
hlutleysi. Þeir héldu sig meira að
segja til hlés þegar Finnar þurftu
mjög á þeim að halda vegna sam-
búðarinnar við Sovétstjórnina.
Finnska stórfurstadæmið bjó við
sjálfstæða stjórnsýslu og lög innan
rússneska keisaradæmisins. Þann-
ig var lagður grunnur að sjálf-
stæðu finnsku stjórnkerfi undir
handarjaðri Rússakeisara. Kerfi
sem hrundi ekki við byltingu
bolsévika.
Pähr Svinhufud, forsætisráð-
herra borgaralegrar ríkisstjórnar
Finnlands, sendi fulltrúa sinn til
St. Pétursborgar til að fá það stað-
fest að miðstjórn bolsévika sam-
þykkti sjálfstæði og fullveldi Finn-
lands í árslok 1917. Borgþór segir:
„Lenín vildi helst komast hjá því
að hitta þessa fulltrúa borgara-
stéttarinnar og spurði Felix
Dzerzhinsky, ráðherra öryggis-
mála, hvort hann vildi ekki fara
fram [af fundi og hitta þá]. Hann
baðst undan og kvaðst einungis
geta tekið þá fasta. Þá á Leon
Trotsky að hafa lagt til að hann
færi bara fram og gerði það! Len-
ín reis hægt úr sæti sínu og fór
fram og spurði hvort Finnar væru
enn ekki ánægðir? Carl Enckell
[iðjuhöldur og yfirmaður finnsku
herdeildanna] varð þá fyrir svör-
um og staðfesti að Finnar væru af-
ar ánægðir en vildu fá að þakka
Lenín persónulega.
Síðar lýsti Lenín þessari stund, í
hófi Pétursborg með landflótta
byltingarforingjum Finna, sem
þeirri ógeðfelldustu á stjórnarferli
sínum.“
Bók Borgþórs geymir margar
stuttar frásagnir eins og þessa
sem bregða ljósi á söguna. Oft er
þó erfitt að átta sig á auka- og að-
alatriðum í því mikla magni upp-
lýsinga sem hann miðlar til les-
enda sinna. Þótt sagan sé skráð í
tímaröð sveiflast frásögnin innan
einstakra meginkafla sem síðan
skiptast í undirkafla.
Textinn kveikir áhuga lesandans
á að kynna sér einstaka þætti
þessa stóra samhengis betur.
Þarna er til dæmis dregin upp
brotakennd mynd af því hvers
vegna Gustaf Mannerheim mar-
skálkur er einstakt stórmenni í
finnskri sögu.
Í fyrra var þess minnst að 150
ár voru frá fæðingu hans. Í um
það bil 25 ár (1918-1946) hafði
Mannerheim úrslitaáhrif í sögu
Finnlands. Allt frá þriðja áratugn-
um hafa fjölmargar bækur verið
skrifaðar um hann, þar á meðal
ævisaga hans í átta bindum. Tvær
nýjar ævisögur birtust um hann í
fyrra. Þegar Finnar segja frá
þessu minna þeir jafnframt á að
ævisaga Urhos Kekkonens Finn-
landsforseta hafi verið gefin út í
níu bindum.
Urho Kekkonen kemur að sjálf-
sögðu við sögu í bók Borgþórs og
segir hann að í veiðiferð í Víði-
dalsá árið 1980 hafi ferðafélögum
Kekkonens orðið ljóst að hann
væri of þungt haldinn af
Alzheimersjúkdómnum til að
gegna forsetaembættinu. Dró hann
sig í hlé þá um haustið.
Á stöku stað er minnst á sam-
skipti Finna og Íslendinga og í
bókarlok er kafli þar sem sagt er
frá Íslendingum sem lögðu Finn-
um lið í vetrarstríðinu 1939 þegar
Sovétmenn réðust inn í Finnland.
Nokkrar villur er að finna í bók-
inni, til dæmis þegar rætt er um
stríðsskuldir Finna við Rússa er á
einum stað talað um 600.000 eða
300.000 en annars staðar um 300
milljónir dollara. Í myndatexta
segir að Alexej Kosygin, forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna, hafi farið í
leyniferð til Finnlands „á útmán-
uðum 1969“ til að skýra ástæður
sovésku innrásarinnar í Tékkóslóv-
akíu. Í meginmáli segir hins vegar
að þetta hafi verið í „október
1968“ og er það vafalaust rétt
enda var innrásin gerð í ágúst það
ár.
Í upphafi bókarinnar er sagt frá
sagnaljóðunum Kalevala, þjóðar-
djásni Finna, og sagt að hann sé
aðgengilegur í sænskri þýðingu frá
1999. Þarna hefði mátt geta þess
að Karl Ísfeld þýddi meginhluta
Kalevala á íslensku, kom fyrri
hlutinn út árið 1957 og sá síðari
1962 eftir að Karl dó.
Það er réttnefni að skrifa sögu
Finnlands undir heitinu milli
steins og sleggju. Finnar voru
stuðpúði milli stórvelda Rússa og
Svía og guldu þess að landamærin
voru dregin of nærri St. Péturs-
borg til að leiðtogar Rússlands
væru í rónni. Einir og yfirgefnir
eftir vetrarstríðið treystu þeir á
Þjóðverja um vopn í síðari heims-
styrjöldinni án þess að Mann-
erheim léti Hitler draga sig í átök
við Rússa. Mannerheim stóð gegn
því að Rússar fengju sömu aðstöðu
í Finnlandi og þeir fengu í Eystra-
saltsríkjunum þremur í síðari
heimsstyrjöldinni sem leiddi til
innlimunar þeirra í Sovétríkin.
Baráttusaga Finna
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Átakasaga Helsinki, höfuðborg Finnlands. Að mati gagnrýnanda er það réttnefni að skrifa sögu Finnlands undir heitinu milli steins og sleggju.
Sagnfræði
Milli steins og sleggju bbbnn
Eftir Borgþór Kjærnested.
Skrudda, 2017. Innbundin. 423 bls.
BJÖRN BJARNASON
BÆKUR
Höfundurinn Borgþór Kjærnested.
LEYNIVOPN ÞJÓÐARINNAR
* Til að DHA skili jákvæðum áhrifum
þarf að neyta 250 mg á dag.
OMEGA-3
FYRIR SJÓN
OG AUGU
Omega-3 augu er ný vara frá Lýsi
sem er einkumætlað að viðhalda
eðlilegri sjón.
Omega-3 augu inniheldur lútein,
zeaxanþín og bláberjaþykkni. Ásamt
omega-3 fitusýrunni DHA*, sinki og
ríblóflavíni (B2 vítamín) sem stuðla
að viðhaldi eðlilegrar sjónar.
Fæst í öllum helstu apótekum landsins. LAUGAVEGI 24 - 101 REYKJAVÍK
SÍMI: 552 0800
Dönsk hönnun
SKIPAGÖTU 7 - 600 AKUREYRI
SÍMI: 462 4646