Skírnir - 01.04.2017, Side 65

65sögurýnin og íslam
ast eigin sögu og sjálfstæðs hugmyndafræðilegs grundvallar sem
umfram allt varð að tengjast einhverjum valda- eða spámanni (Nevo
og Koren 2003: 341). Í þessu samhengi er rétt að geta þess að hug-
takið eða nafnið Múhameð kemur fyrst fram á mynt eftir að Abd
al-Malik tekur við völdum. Einnig kemur það fyrir í Klettamosk-
unni í Jerúsalem sem reist var á árunum 687–691. Þróun átrúnaðar
hins nýja arabíska ríkis var mótuð af valdastétt þess sem leitaðist
við að draga fram skýran mun á trúarlegum áherslum ríkis þeirra og
rétttrúnaðarins innan býsanska keisarasveldisins. Það var gert með
því að leggja áherslu á sérleika eigin átrúnaðar, þar sem teflt var fram
eingyðisáherslum ættuðum úr gyðing-kristinni arfleifð og ekki síst
áðurnefndum hefðum úr sýrlensku kirkjunni gegn kenningunni um
þrenninguna sem mótaði guðfræðihugsunina í Býsans. Þessi þróun
hafi tekið áratugi og undir lok valdatíma kalífadæmis Umayyada,
sem ríktu á árunum 661–750, hafi Kóraninn ekki enn verið búinn að
taka á sig þá mynd sem hann síðar fékk. Það varð fyrst raunin á
valdatíma Abbasída fyrir aldamótin 800.19
Á 8. og 9. öld þróast arabískur átrúnaður áfram. Ekki er þá
lengur litið á hann sem eina af greinum kristindómsins, heldur tekur
hann á sig mynd sérstakra trúarbragða. Að mati Nevos var það
mikilvægur þáttur í að skapa ríkinu lagalegan grundvöll að taka
texta Kóransins saman í eitt rit. Andstætt stjórnskipan á Umayyda-
tímabilinu, sem byggðist mjög á réttarkerfi Býsans, þróuðu Abba-
sídar eigið réttarkerfi sem varð síðar þekkt undir heitinu sharíalög.20
Kóraninn, frásögur af spámanninum (arab. hagia) og hefðir ættaðar
úr réttarhugsun Býsans voru að hluta til felldar inn í þau lög.
Grundvöllur sharíalaganna hvílir þannig á ritskýringu Kóransins
skírnir
19 Abbasídar ríktu frá 750 og allt fram til 1517. Vissa hliðstæðu má því sjá hér á
milli þessarar viðleitni við afstöðu Konstantíns mikla (270–337) gagnvart krist-
inni trú. Hann gerði hana að vissum ríkisátrúnaði í Rómaveldi með trúfrels-
isboðinu í Mílanó 313. Það var aftur á móti Þeódósíus mikli (347–395) sem gerði
kristnina að ríkistrú 380.
20 Rétt er að geta þess að það eru sharíatextar m.a. í Kóraninum en meðal múslima
mynduðust fljótt fjórir meginskólar sem túlka þá með mismunandi hætti. Ekki
er til neitt ritverk sem inniheldur hin svokölluðu sharíalög og sem allir múslimar
gætu sameinast um. Þvert á móti er um að ræða ólíkar ritskýringaraðferðir og
skipta sharíaritsöfnin tugþúsundum.
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:23 Page 65