Skírnir - 01.04.2017, Qupperneq 140

Árekstrar og víxlverkun
En þrátt fyrir slíka fjölbreytni alla tíð varð þróunin á síðari hluta
20. aldar ekki átakalaus. Á umliðnum árum hafa í Evrópu aukist
mjög árekstrar á milli annars vegar aðfluttra og afkomenda þeirra og
hins vegar sumra þeirra sem fyrir voru og aðhyllast hugmyndir um
verndun þjóðernisins. Oft hefur komið til átaka og í seinni tíð til
skelfilegra hryðjuverka. Úr hefur orðið vítahringur sívaxandi and -
úðar, líka í garð þeirra sem hjá sitja í deilunni. Vestrænir herir hafa
ráðist inn í fjölmörg ríki í Miðausturlöndum og íslamistar staðið
fyrir fjölda hryðjuverka í Vestur-Evrópu. Mögulega er hér komin
ein birtingarmynd þess samsláttar menningarheilda sem bandaríski
fræðimaðurinn Samuel P. Huntington (1993) spáði fyrir um í ritgerð
sinni „The Clash of Civilizations?“ Alltént hafa samskipti Evrópu-
búa og aðkominna múslima versnað til muna á undanförnum árum.
Samfara auknum árekstrum hafa fylkingar þjóðernispopúlista
þotið fram í fylgi um alla Evrópu; svo mikill hefur uppgangurinn
verið að mörgum leiðtogum úr röðum helstu stjórnmálaflokka
hefur þótt nóg um velgengni þeirra sem áður fyrr þóttu á jaðri hins
boðlega í siðaðri stjórnmálaumræðu. Sumstaðar hafa öfl af þessum
toga jafnvel náð til sín stjórnartaumunum, meðal annars í Noregi og
Finnlandi auk þess að styðja við ríkisstjórnir í Danmörku.
Fræðimaðurinn Klaus von Beyme (1988) greindi þrjár bylgjur
slíkra hægri öfgaflokka í Evrópu frá endalokum seinna stríðs. Sam-
kvæmt skiptingu hans fólst sú fyrsta í nostalgískum fasistahreyf-
ingum í Þýskalandi og á Ítalíu strax í kjölfar síðari heimsstyrj-
aldarinnar, hreyfingar sem þó máttu sín lítils og lognuðust á
endanum út af, önnur hafi vaxið í andstöðu við skattheimtu á sjötta
og sjöunda áratugnum, einkum í Frakklandi og loks færst út um
álfuna á níunda áratugnum. Af lífræðilegum rasisma tók við það
sem kalla má menningarlegur rasismi, sem felst í þeirri skoðun að til
séu æðri og þá óæðri menningarheildir. Popúlistar telja þá oft eigin
menningu öðrum fremri.
Sjálfur tel ég aðra þriggja tímabila skiptingu frá stríðslokum
skýra uppgang þjóðernissinnaðra hægri hreyfinga enn betur. Sam-
kvæmt henni urðu allar þrjár bylgjurnar í kjölfar einhverskonar
140 eiríkur bergmann skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:24 Page 140