Skírnir - 01.04.2017, Side 212

Í öðru lagi bauð hefðin að forsetinn veitti þeim stjórnarmyndun
„er hann teldi líklegastan til að geta myndað meirihlutastjórn, þ.e.
samsteypustjórn fleiri flokka. Þyrfti það alls ekki að vera formaður
stærsta flokksins, og eigi heldur formaður þess flokks sem mest
hefði unnið á í kosningum. Það færi alveg eftir atvikum“ (Guðni
Th. Jóhannesson 2006: 81).
Í greiningum sagnfræðingsins Guðna Th. Jóhannessonar er leitt
fram hvernig hver forseti mótaði embættið og verkefnið við mynd -
un ríkisstjórnar eftir eigin höfði frekar en að lúta skýrum reglum.
Sveinn Björnsson tók sér til að mynda fyrirferðarmikið leikstjóra-
hlutverk með því að skipa mönn um til verka og Ásgeir Ásgeirsson
hafði sterkar skoðanir á því hverjir ættu að setjast í ríkisstjórn —
en einkum hverjir ættu ekki þangað erindi. Kristján Eldjárn, sem
upphaflega ætlaði sér ekki að vera virkur leikstjóri, stóð frammi
fyrir aðstæðum þar sem forseti þurfti að láta til sín taka til að mynda
ríkisstjórnir. Vigdís Finnbogadóttir varð í tvö fyrstu skiptin sem
hún kom að stjórnarmyndun að afhenda stjórnarmyndunarumboð
fjórum sinnum áður en stjórn varð mynduð, í seinna skiptið tókst
hún á við lengstu stjórnarmyndun í 40 ár.
Viðhorf Ólafs Ragnars Grímssonar, sem hann setti fram í að -
draganda forsetakjörs 1996, var að það væri hlutskipti stjórnmála-
mannanna að koma saman ríkisstjórn en að forsetinn stæði sína
ábyrgð ef á þyrfti að halda. Í fyrstu tvö skiptin, sem kom að mynd -
un ríkisstjórnar í forsetatíð hans, sáu stjórnmálamennirnir um að
mynda stjórn án hans atbeina. Árið 2007 afhenti Ólafur Ragnar
stjórnarmyndunarumboð á sama fundi og fráfarandi og tilvonandi
forsætisráðherra, Geir H. Haarde, tilkynnti honum um myndun
ríkisstjórnar. Hann taldi ekki þörf á því að kalla alla formenn til sér-
staks fundar til að fá mat þeirra á stöðunni og hvernig stjórn þeir
teldu æskilegast að mynda.
Með þessu sagði Guðni að Ólafur hefði rofið skýra og nær órofa
starfsreglu. Hann skrifar að Ólafur hefði gert veitingu stjórnar-
myndunarumboðsins að „algjörlega marklausri“ aðgerð (Guðni Th.
Jóhannesson 2007a: 36) og að forseti og forsætisráðherra hefðu búið
svo um hnútana að forseti hefði nær ekkert um stjórnarskiptin að
212 kristján guy burgess skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:24 Page 212