Saga - 2006, Page 51

Saga XLIV:2 (2006), bls. 51–89.
* Eft ir tald ir eiga flakk ir skild ar fyr ir eink ar gagn leg ar at huga semd ir og ábend -
ing ar vi› vinnslu grein ar inn ar: Au› ur Styr kárs dótt ir, Helgi Skúli Kjart ans son
og nafn laus ir rit r‡n ar Sögu.
1 Um fjöll un in um l‡› ræ›is kenn ing ar bygg ist á: Svan ur Krist jáns son, „Stofn un
l‡› veld is — N‡ sköp un l‡› ræ› is“, Skírn ir 176 (vor 2002), bls. 7–45, eink um bls.
35–40.
SVANUR KRISTJÁNSSON
Ísland á leið til lýðræðis:
Áfengislöggjöfin 1887–1909
Hér er kast ljós inu beint a› upp hafi l‡› ræ› is skipu lags á Ís landi. Fyrst er
rætt um beina l‡› ræ› i› sem lands menn i›k u›u sam hli›a flví a› full trúa -
l‡› ræ› inu óx fisk ur um hrygg. Sí› an er fjall a› um sam bú› kerf anna tveggja,
sem birt ist sk‡rt í svoköll u› um „sam flykkt ar lög um“ Al fling is (1877) flar
sem áhersl an var lög› á sta› bundn ar ákvar› an ir og vald al mennra funda
kjós enda. Meginviðfangsefni greinarinnar er annars um ræ› an um áfeng is -
lög gjöf ina kring um alda mót in 1900. Út sk‡r› er lei› Ís lands til l‡› ræ› is sem
ein kennd ist af ein dreg inni vi› leitni til a› finna lei› til a› sætta and stæ›u
full trúa l‡› ræ› is og beins l‡› ræ› is, fla› er a› segja a› efla flátt töku og áhrif
al menn ings í fljó› líf inu en byggja jafn framt upp full trúa l‡› ræ›i. Ís lend ing -
ar töldu sig ekki flurfa a› velja flarna á milli og svo vir› ist sem flest ir hafi
tali› a› bæ›i væri hægt a› halda og sleppa.*
All ir l‡› ræ› is sinn ar eiga sam an hug sjón ina um a› skapa og vi› -
halda fljó› fé lagi flar sem al menn ing ur ræ› ur eins miklu og frekast
er mögu legt. Á Vest ur lönd um hef ur hins veg ar löng um ríkt djúp -
stæ› ur ágrein ing ur í rö› um l‡› ræ› is sinna um fram kvæmd ina. fiar
hafa tek ist á málsvar ar beins l‡› ræ› is og full trúa l‡› ræ› is.1
Málsvar ar full trúa l‡› ræ› is telja nau› syn legt a› skil greina hug -
tak i› „l‡› ræ›i“ flannig a› fla› hæfi n‡j um a› stæ› um. fieir líta á
beint l‡› ræ›i sem há leitt en um margt óraun hæft mark mi›. fia›
gæti ef til vill dafn a› í fá menn um og fá brotn um sam fé lög um, en
nú tíma fljó› fé lög séu bæ›i of fjöl menn og flók in til fless a› beint
l‡› ræ›i geti flrif ist. Tím inn sé tak mörk u› au› lind og flví flurfi a›
vi› hafa verka skipt ingu í stjórn mál um og stjórn s‡slu. Meg in ein -
kenni l‡› ræ› is rík is er a› mati full trúa l‡› ræ› is sinna a› al menn -
ingur geti val i› vald hafa í frjáls um kosn ing um. Tals menn beins
Saga haust 2006 - TAFLA:Saga haust 2004 - NOTA 12.12.2006 13:40 Page 51