Saga - 2006, Page 86

reglna í stjórn kerf inu og vilja kjör inna full trúa. Engu a› sí› ur voru
lög in um áfeng is bann fyrst og sí› ast sig ur bind ind is hreyf ing ar inn -
ar, sig ur beina l‡› ræ› is ins — rétt eins og áfeng is lög in frá 1887.
Lei› Vest ur landa til nú tím ans ein kenn ist af glímu hvers lands
vi› tvö meg in verk efni, i›n væ› ingu og mynd un fljó› rík is. Lei› Ís -
lands var a› tals ver›u leyti nokk u› sér stök, ekki síst sök um fless a›
mynd un fljó› rík is var í meg in at ri› um lok i› á›ur en áhrifa i›n væ› -
ing ar me› til heyr andi stétta skipt ingu fór veru lega a› gæta. Í gróf um
drátt um má segja a› Ís lend ing ar hafi or› i› fljó› á›ur en fleir skipt -
ust í fljó› fé lags stétt ir á grund velli launa fólks og at vinnu rek enda.125
Í upp hafi tutt ug ustu ald ar voru lands menn a› marka sér braut
til fljó› rík is og l‡› ræ› is. Tveir meg in kost ir virt ust blasa vi›, ann ars
veg ar lei› full trúaræ› is me› l‡› ræ› is legu ívafi og hins veg ar beint
l‡› ræ›i flar sem mik il áhersla er lög› á virk an full veld is rétt al -
menn ings. Lands menn kusu a› blanda flessu sam an. Grein ing á
áfeng is lög gjöf inni s‡n ir til dæm is a› í land inu var› til sterk l‡› ræ› is-
hef› me› ríkri áherslu á beint l‡› ræ›i og upp bygg ingu fé lags hreyf -
inga karla og kvenna. Jafn framt var kjörn um full trú um mark a›
mik il vægt hlut verk í stjórn mál um. Beina l‡› ræ› i› naut hins veg ar
meiri hylli al fl‡›u manna en full trúa stjórn in.
Til a› út sk‡ra hina ís lensku lei› til l‡› ræ› is flarf a› nefna til
sög unn ar ‡msa al menna flætti sem mót u›u stjórn mál in en einnig
sér staka sk‡r ing ar flætti sem bundn ir voru vi› tíma bil heima stjórn -
ar. A› mínu mati ur›u fimm al menn ir flætt ir til fless a› efla beint
l‡› ræ›i í land inu kring um alda mót in 1900:
Fyrstu „sam flykkt ar lög in“ voru sett ári› 1877 og í fleim var til -
skil i› a› kjós end ur á hverj um sta› gætu sami› eig in regl ur um fisk -
vei› ar. Lög sömu teg und ar fylgdu í kjöl far i›. fiar me› haf›i mynd -
ast for dæmi fyr ir sjálfs á kvör› un ar rétti fólks í heima bygg› um.
Í ö›ru lagi lif›i minn ing in um hi› forna fljó› veldi sem hi› upp -
runa lega l‡› veldi gó›u lífi me› al fljó› ar inn ar. Í n‡ju full valda landi
ætl a›i fljó› in a› end ur reisa sjálf ræ›i fólks ins sem hún trú›i a›
hef›i ver i› fyr ir hendi á fljó› veld is tím an um.
Í flri›ja lagi ríkti „öld frels is, l‡› valds og jafn a› ar“ í kirkj unni,
seg ir fiór unn Valdi mars dótt ir.126 Al flingi haf›i sett sam flykkt ar lög
svanur kristjánsson86
125 Sbr. Svan ur Krist jáns son, Con flict and con sensus in Iceland ic polit ics 1916–
44, óprent u› dokt ors rit ger› í stjórn mála fræ›i frá Uni versity of Ill in o is
(1977), eink um bls. 170–177.
126 fiór unn Valdi mars dótt ir, „Öld frels is, l‡› valds og jafn a› ar“, Kristni á Ís landi.
Til móts vi› nú tím ann. IV. Rit stj. Hjalti Huga son (Reykja vík 2000), bls. 9–195.
Saga haust 2006 - TAFLA:Saga haust 2004 - NOTA 12.12.2006 13:40 Page 86