Saga - 2006, Page 103

ir í land inu, en fleim frum vörp um sem voru sam flykkt var synj a›
af dönsku stjórn inni af fleirri ástæ›u a› flau voru tal in mis muna
flegn um rík is ins.36 Me› sam bands lög un um 1918 komst á gagn -
kvæm ur rík is borg ara rétt ur milli Ís lands og Dan merk ur. Hann var í
gildi allt til stofn un ar l‡› veld is 1944 og naut flví at vinnu starf semi
Dana á Ís landi sama rétt ar og inn lend starf semi. En fla› var fló ekk -
ert í sam bands lög un um sem hindr a›i Al flingi í a› setja bú setu í
land inu sem skil yr›i fyr ir hvers kon ar at vinnu rekstri a› fisk vei› um
und an skild um.37 Í lög um um versl un ar at vinnu frá 1925 var í fyrsta
sinn sett ákvæ›i um slíkt bú setu skil yr›i, jafn framt flví sem hluta -
félög skyldu vera a› meira en helm ingi eign manna bú settra á
Íslandi.38 fia› er erfitt a› segja til um hvort flessi lög hafi fælt Dani
frá ís lenskri versl un, en fló vir› ist ljóst a› sel stö›u versl un me›
gamla lag inu, flar sem eig andi var jafn an heim il is fast ur í Dan -
mörku, sam r‡md ist ekki bú setu á kvæ›i lag anna. Hva› sem flví
lí›ur var danska sel stö›u versl un in á und an haldi löngu á›ur en
lög in um versl un ar at vinnu tóku gildi — og flví flarf a› leita annars
sta› ar a› skýring um á hnign un henn ar.
Heims styrj öld in fyrri dró aug ljós lega mátt inn úr versl un Dana
á Ís landi, en í ljósi fless a› sam drátt ur henn ar var haf inn tals vert
fyrr er or sakanna frek ar a› leita í a› stæ› um sem sköp u› ust á ára -
tug un um fyr ir og eft ir alda mót in og ger›u dönsk um kaup mönn -
um erf i› ara en á›ur a› starfa á Ís landi. Hér eru fær› rök fyr ir flví
a› starfs hætt ir og upp bygg ing dönsku fyr ir tækj anna og breyt ing ar
á starfs um hverfi versl un ar inn ar hafi rá› i› úr slit um um a› dönsku
versl un ar á hrif in fjör u›u út á Ís landi. Fjór ar ástæ› ur skiptu sköp -
um í flessu sam bandi: vax andi sam keppni vi› breska og ís lenska
kaup menn, upp bygg ing og starfs hætt ir dönsku fyr ir tækj anna, efl ing ís -
lenskra fram lei›slu fyr ir tækja sem tóku sjálf a› ann ast sölu á af ur› um
sín um og loks bætt skil yr›i til versl un ar rekstr ar í land inu, ekki síst
bein ar sigl ing ar vi› önn ur lönd, til koma rit sím ans og grei› ari a› -
gang ur a› fjár magni. Ver› ur nú stutt lega rætt um hvert fless ara
at ri›a.
endalok dönsku verslunarinnar á íslandi 103
36 Gu› mund ur Jóns son, „fijó› ern is stefna, hag flró un og sjálf stæ› is bar átta“,
Skírn ir 169. ár (vor 1995), bls. 75.
37 Sjötta grein sam bands lag anna kva› sér stak lega á um a› Dan ir og Ís lend ing ar
hef›u frjálsa heim ild „hvar sem fleir eru bú sett ir“ til a› stunda fisk vei› ar inn -
an land helgi hvors rík is.
38 Stjórn ar tí› indi 1925 A, bls. 119–124 (l. nr. 52/1925, gr. 3.1 og 5.2).
Saga haust 2006 - TAFLA:Saga haust 2004 - NOTA 12.12.2006 13:40 Page 103