Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.2018, Qupperneq 86

86 23. nóvember 2018
R
ússneska byltingin 1917
var einn merkasti pólit­
íski atburður síðustu aldar
og hefur sett mark sitt á
heimsmálin síðan. Þessi blóð­
uga bylting batt enda á valda­
tíð Romanov­fjölskyldunnar. Í
byltingunni náðu bolsévikar, und­
ir forystu Vladimírs Lenín, að
komast til valda og binda enda
á valdatíð keisarans. Bolsévikar
urðu síðar Kommúnistaflokkur
Sovétríkjanna. Hér verður stikl­
að á stóru um aðdraganda rúss­
nesku byltingarinnar, Október­
byltinguna, og hana sjálfa.
Öldum saman höfðu keisar­
ar ráðið lögum og lofum í Rúss­
landi en með byltingunni 1917
var endi bundinn á völd þeirra.
Byltingin hafði mikil áhrif á
stjórnmál og félagsmál og lagði
grunninn að stofnun Sovétríkj­
anna. Allt gerðist þetta á skömm­
um tíma en undir friðsælu yfir­
borðinu hafði óánægja
Rússa kraumað öldum saman.
Í upphafi tuttugustu aldar­
innar var Rússland eitt fátækasta
ríki Evrópu. Landbúnaður var
mikilvægur og kotbændur voru
fjölmargir. Stétt
fátækra verka­
manna fór
sístækk­
andi. Í
vestan verðri álfunni var litið á
Rússland sem vanþróað ríki.
Undir stjórn keisarans voru
bændur neyddir til að þjóna
landeigendum, aðalsmönnum,
langt fram eftir nítjándu öldinni.
Í vestanverðri Evrópu hafði þetta
fyrirkomulag lagst af við lok mið­
alda. Það var ekki fyrr en 1861 sem
Rússar aflögðu þetta fyrirkomu­
lag. Það hafði síðan áhrif á þá at­
burðarás sem endaði með rúss­
nesku byltingunni því með þessari
breytingu fengu bændur meira
frelsi til að skipuleggja sig.
Byltingin 1905
Iðnvæðingin hófst mun síðar
í Rússlandi en í vestanverðri
Evrópu og Bandaríkjunum. Þegar
hún hófst loks um aldamótin hafði
hún strax mikil félagsleg og stjórn­
málaleg áhrif. Frá 1890 til 1910
tvöfaldaðist næstum því til dæm­
is íbúafjöldi St. Pétursborgar og
Moskvu. Þetta hafði í för með sér
mikil þrengsli og slæm lífsskil­
yrði hinnar nýju stéttar rússneskra
verkamanna. Mikil mótmæli rúss­
neskra verkamanna gegn ein­
veldinu enduðu með miklu blóð­
baði 1905 en þá drápu hersveitir
keisarans mörg hundruð óvopn­
aða mótmælendur. Fjöldamorðið
hratt af stað byltingu 1905 en reið­
ir verkamenn gripu þá til um­
fangsmikilla verkfalla um allt land.
Keisarinn, Nikulás II., brást við
þessu með því að heita umbótum
á þinginu til að það gæti unnið að
endurbótum.
Rússar blönduðu sér í fyrri
heimsstyrjöldina í ágúst 1914
og studdu Serba og franska og
breska bandamenn þeirra. Þátt­
takan í stríðinu reyndist afdrifa­
rík fyrir Rússa. Hernaðarlega séð
höfðu þeir ekki roð við hinu iðn­
vædda Þýskalandi og mannfallið
var meira en hjá nokkurri annarri
þjóð í stríðum fram til þessa. Mat­
ar­ og eldsneytisskortur herjaði á
Rússlandi og verðbólgan fór upp
úr öllu valdi. Allt var þetta til að
kynda undir óánægju þjóðarinnar.
Þetta og ýmislegt annað sem
gerðist í stjórnmálum og hjá
keisarafjölskyldunni endaði síðan
með að mótmælendur streymdu
út á götur St. Pétursborgar (sem
hét þá Petrograd) í febrúar 1917 og
kröfðust betri lífskjara. Þeim lenti
saman við lögregluna en neit­
uðu að gefa sig. Í mars var her­
inn kallaður út til að bæla upp­
reisnina niður og voru margir
mótmælendur skotnir til bana.
En þeir gáfust ekki upp og héldu
stöðu sinni á götum borgarinnar.
Á endanum fóru hermennirnir að
hika. Þann 12. mars var mynduð
bráðabirgðaríkisstjórn á þinginu
og nokkrum dögum síðar afsal­
aði keisarinn sér krúnunni og þar
með var valdatíma Romanov­fjöl­
skyldunnar lokið.
Leiðtogar ríkisstjórnarinnar
komu á laggirnar frjálslyndum
áætlunum um mannréttindi á
borð við málfrelsi, jafnræði fyrir
lögum og rétti til að mynda stéttar­
félög og fara í verkföll. Ríkisstjórn­
in var mótfallin ofbeldisfullri fé­
lagslegri byltingu. En óróleikinn í
samfélaginu hélt áfram að vaxa.
Októberbyltingin
Í byrjun nóvember létu bolsévik­
ar, undir forystu Leníns, til skarar
skríða og hrundu byltingu af stað.
Þeir náðu að velta ríkisstjórninni
og taka völdin. Ríkisstjórnin hafði
verið saman sett af mönnum úr
borgarastéttinni, auðvaldssinn­
um. Lenín kallaði eftir ríkisstjórn
sem væri stýrt beint af ráðum her­
manna, bænda og verkamanna.
Bolsévikar og bandamenn
þeirra tóku stjórnarbyggingar á
sitt vald sem og aðra mikilvæga
staði og byggingar í St. Pétursborg.
Þeir mynduðu síðan ríkisstjórn
þar sem Lenín var í forsæti og varð
hann þá fyrsti leiðtogi kommún­
istaríkis.
Í kjölfar valdatöku bolsévika
braust út borgarastyrjöld í Rúss­
landi en þar tókust á Rauði herinn
og Hvíti herinn. Rauði herinn barð­
ist fyrir ríkisstjórn bolsévika. Hvíti
herinn var bandlag ýmissa, þar á
meðal einveldissinna, kapítal ista
og stuðningsmanna lýðræðislegs
sósíalisma. Borgarastríðið stóð til
1923 þegar Rauði her Leníns hafði
sigrað Hvíta herinn. Í framhaldi af
ósigri Hvíta hersins voru Sovét­
ríkin síðan mynduð.
Sovétríkin leystust síðan upp
1991 og Rússland varð til á nýjan
leik sem og mörg önnur ríki sem
höfðu tilheyrt Sovétríkjunum. Ekki
þarf að efa að Sovétríkin og síðan
Rússland hafa leikið stórt hlutverk
á alþjóðasviðinu og mun Rússland
væntanlega gera það um ókomna
framtíð enda eitt af stórveldum
heimsins. n
TÍMAVÉLIN - ERLENT
Betri
Svefn
RÚSSNESKA BYLTINGIN
Straumhvörf í austanverðri Evrópu
„Lenín kallaði eftir ríkisstjórn
sem væri stýrt beint af ráðum
hermanna, bænda og verkamanna.
1905 Blóðug bylting í rússneska keisaradæminu.
Bolsjévíkar Trotsky, Lenín og Kamenev.
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is