Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Page 12

Katrín Jakobsdóttir
Söguljóð borgarinnar
Um borgarlandslagið í íslenskum glœpasögum
Of this realisation of a great city itself as something wild and obvious the de-
tective story is certainly the ‘Iliad.’ No one can have failed to notice that in these
stories the hero or the investigator crosses London with something of the
loneliness and liberty of a prince in a tale of elfland
Árið 1902 benti glæpasagnahöfundurinn G.K. Chesterton, sem þekkt-
astur er fyrir sögur sínar um séra Brown, á að glæpasagan væri söguljóð
nútímamannsins. I henni væri landslag nútímans, borgarlandslagið, sett
í skáldlegt samhengi. Hann taldi jafnvel að borgin væri í eðli sínu skáld-
legri en sveitin þar sem hver einasta gangstéttarhella væri skilaboð frá
einhverjum manni — nánast eins og póstkort vitundarinnar.2 Borgin og
glæpasagan eru samofnar í eina heild: borgin býr til sögusvið glæpasög-
unnar en glæpasagan ljær borginni skáldlegan blæ, skapar nýtt skáldamál
og myndmál fýrir þetta nýja, manngerða landslag.
Glæpasögur urðu til sem bókmenntagrein í nútímanum og uppruni
þeirra er nátengdur borgarmyndun sem er annað einkenni nútímans.
Borgin er í raun grundvöllur nútímalegrar sjálfsmyndar en búseta er eitt
af því sem er notað til að skapa sjálfsmynd - hvort maður er „borgar-
barn“ eða „sveitastelpa“.3
Um leið og stórborgir urðu til varð mýtan um borgina sem ómennsk-
an stað einnig til. Þessi mýta er áberandi í verkum Charles Dickens sem
skrifar um Lundúnir. í sögum á borð við Dombey and Son (1848), Bleak
House (1852-1853) og OurMutual Friend (1864-1865) ersýndborg sem
lýtur lögmálum viðskipta og tækni til að þjóna valdi peninga og iðnaðar
en hefur þau áhrif að menn breytast; hjörtu þeirra kólna og mennskan
verður einskis virði. í síðastnefndu bókinni er sagt frá persónum sem
framfleyta sér með því að hirða lík úr ánni Thames. Borgarlandið er
sannkallað eyðiland.4
Þýski félagsfræðingurinn Georg Simmel skrifaði um áhrif stórborga á
10
TMM 2005 ■ 1