Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Síða 99

Bókmenntir
hann komst ekki til hennar. Þessi merkingarneisti, þetta augnablik vitundar í
takmarkalausri dauðri náttúru er annað grundvallaratriði í ljóðum Jónasar.
Stundirnar
í mörgum ljóðum Jónasar er lífið svo hverfult að það er eiginlega búið áður en
það byrjar („Nú á þessum berangri" í Andartaki á jörðu), og tæplega skiptir
máli hvort það er liðið eða ekki. Sjálft lífið er augnablik. Þó gerist það stundum,
þegar maður er á lífi, að stundin virðist svo fulikomin að það er erfitt að
ímynda sér að hún taki enda. Þá er reynt að halda í hana með pennanum eins
og í ljóðinu „Gestabók" (í hvar endar maður?) þar sem skáldið párar í gestabók:
„við komum hér/ við viljum ekkifara“ (bls. 21), og er nokkuð ljóst að eins er átt
við jörðina og jarðlífið yfirleitt. Mælandinn þekkir svo vel til merkingarleys-
isins að þegar hamingjan grípur hann á fullkomnu augnabliki vill hann stöðva
tímann. Það tekst ekki öðruvísi en þannig að augnablikið greypist fast í minn-
ið og lætur hann ekki í friði árum saman, þar til hann nær, ef hann er heppinn,
að festa það á blað. Og þá fyrst upplifir hann til hlítar hamingjuna sem hann
var byrjaður á þegar merkingarleysið rauf gat í stundina.
Þannig er ljóðið tilraun til að varðveita þó ekki sé nema eitt og eitt augnablik
úr þessu hverfula lífi sem er svo gott sem búið áður en það byrjar. Skrifin eru
gegn merkingarleysi, forgengileika og gleymsku, leiðin til mannanna, tilraun
til að varðveita agnarögn af heiminum. En jafnvel þessi viðleitni sér skáldið að
er kómísk. I ljóðinu „Hálfs dags ævi“ úr bókinni Vasadiskó (1999) stendur
skáldið yfir leiði mannveru sem hefur ekki lifað lengur en hálfan dag og sér vit
í því. Hann líkir allri lífsviðleitni sinni við að fanga ljóð við eltingaleik gjamm-
andi hunds við fugla. Árangurinn er í mesta lagi ein og ein fjöður, sem er þá
ljóðið sem við höfum fyrir framan okkur. í augnabliksljóðum Jónasar, hvort
sem þau fjalla um hið fullkomna augnablik, minningu sem ekki hverfur,
augnablik sem tengir æsku og fullorðinsár, augnablik þegar öll merking hverf-
ur, augnablik þar sem runnið er saman við náttúruna, dauðann, dýr eða aðra
manneskju, sér maður tvíbenta afstöðu skáldsins til sjálfsins, sem er eitt af
grunnatriðum í ljóðum Jónasar þó á það sé varla minnst beint.
Sjálfið
Vandinn er sá að í stundinni er ekki rúm til að skynja sjálfið og því verður
heimurinn kannski fullkominn í augnablikinu en merkingarlítill. Til að gefa
sjálfinu einhverja fyllingu er fortíðin notuð, og þá gjarnan tengd stöðum, eða
eins og segir í ljóðinu „Miðbærinn er varinn“ (í hvar endar maður? bls. 35):
„það bætir við mann að tengjast / löngum tíma ...“ Þegar sjálfið upplifir sig
fimmþúsundára gamalt, þökk sé miklum lestri á Nietzsche, þá er kominn smá
súbstans bakvið það. Þessvegna horfir skáldið oft aftur í tímann til að fylla upp
í augnablikið, en það augnablik er yfirleitt löngu liðið þó því sé lýst eins og það
sé að gerast, því skáldið er mörg ár að finna réttu orðin til að fanga það.
TMM 2006 • 1
97