Heimsmynd - 01.03.1988, Blaðsíða 87

Þannig sjá þeir sjálfa sig
— Þórarinn B. Þorláksson,
Gunnlaugur Blöndal og Hringur
Jóhannesson
afgerandi hluti af sköpun og frumleika
viðkomandi listamanna.
Frá fyrri skeiðum listasögunnar
er fátt um raunverulegar sjálfs-
myndir. Pekktasta dæmið frá
fornklassískum tíma er glötuð
sjálfsmynd af gríska myndhöggvaranum
Fídías sem Plútarkos segir að sé að finna
á skildi Aþenu Promakos (Forvígis-
Aþenu) í verkinu Skjaldmeyjar (amasón-
ur) í bardaga. Pó að finna megi einstaka
sjálfsmyndir í handritalýsingum og gull-
smíði frá miðöldum þá voru sjálfsmyndir
sjaldgæft myndefni allt fram til loka mið-
alda, en þá hófst mikil gróska í því.
Astæðan fyrir þessari vakningu er fyrst
og fremst talin sú að á þessum tíma
komu fram ný efni - olíulitirnir - og
tækni sem gerði listamönnum auðveld-
ara fyrir að mála andlitsmyndir af full-
kominni nákvæmni. Pá er einnig nefnd
sú staðreynd að einmitt á þessum tíma
koma höfundarnir fram í dagsljósið og
byrja að árita (signera) myndverk sín, en
fram að þessum tíma höfðu flestir höf-
undar listaverka verið ónefndir. En það
sem skiptir kannski mestu máli fyrir
Sjálfsmyndir listamanna hafa
ávallt vakið forvitni. Þær hafa
gjarnan verið álitnar meira
einkamál en önnur listaverk
og búa yfir dýpri og sannari
merkingu.
þessa vakningu sjálfsmyndarinnar er að
einmitt í lok 15. aldar nær spegillinn -
sérstaklega speglar frá Feneyjum - í
fyrsta sinn talsverðri útbreiðslu í Evr-
ópu. En því má ekki gleyma að spegill er
vafalítið nauðsynlegasta tœkið við gerð
sjálfsmynda. Allt frá þessum tíma hefur
mikið verið um sjálfsmyndir listamanna
sem birtast á margvíslegan hátt í listasög-
unni. En kunnastar eru þó einar þrjár
myndgerðir sjálfsmynda: sjálfsmynd þar
sem listamaðurinn er eina myndefnið, og
er hann þá ýmist sýndur úr fjarlægð, við
vinnu sína eða augliti til auglitis við sjálf-
an sig; sjálfsmynd þar sem listamaðurinn
ljær þekktri persónu eða persónugerv-
ingi andlit sitt; og sjálfsmynd af lista-
manninum í hópmynd, og er hann þá oft
falinn. Nokkrir listamenn hafa verið iðn-
ari en aðrir við sjálfsmyndagerðina.
Þannig má bókstaflega rekja æviskeið
Rembrandts í gegnum sjálfsmyndir hans,
og þýski listamaðurinn Durer málaði
hvorki fleiri né færri en 50 sjálfsmyndir
svo vitað sé. Og þar af léði hann ekki
minni manni en Jesú Kristi andlit sitt í
myndverki af Frelsaranum.
Með tilkomu ljósmyndarinnar á 19.
WFIMQMVMn 07