Hugur og hönd - 01.06.1996, Síða 7

Ullariðnaður í Mosfellsbæ 100 ára
/
tilefni af aldarafmæli ullariðn-
aðar á Álafossi hafði Hugur og
hönd viðtal við Guðjón Krist-
insson, framkvæmdastjóra Istex á
Álafossi, en hann hóf störf hjá Ála-
fossi 1975. Guðjón lærði textíl-
tæknifræði í Mönchengladbach í
Þýskalandi. Hann var verksmiðju-
stjóri í spunaverksmiðju Álafoss
og hafði umsjón með Ullarþvotta-
stöðinni í Hveragerði síðustu árin.
Hann var í fararbroddi við endur-
reisn ullariðnaðar í Mosfellsbæ
árið 1991 þegar Álafoss varð
gjaldþrota og Istex var stofnað.
Verksmiðja reist
Álafossverksmiðjan var stofnuð 1.
apríl 1896, eða fyrir hundrað árum
og er eitt elsta starfandi fram-
leiðsluiðnver á Islandi. Mosfells-
bær byggðist að miklu leyti upp í
kringum ullariðnaðinn, því marg-
ir höfðu atvinnu af honum.
Það var hugvitsmaðurinn,
smiðurinn og bóndinn Björn Þor-
láksson, sem keypti jörðina Varmá
í þeim tilgangi að stofna verk-
smiðju. Varmá var stór jörð og
náði yfir svæðið þar sem skólarnir
og sundlaugin eru og einnig upp
gilið þar sem ullarverksmiðjan
var reist. í upphafi þvoði Björn ull-
ina í Varmá.
Björn flutti ullarvinnsluvélar til
landsins og reisti fyrsta verk-
smiðjuhúsið við hliðina á fossin-
um í Varmá, sem heitir Álafoss og
nefndi fyrirtækið eftir honum. Á-
stæðan fyrir því að Björn valdi
þennan stað var sú, að þannig gat
hann nýtt vatnsorkuna til að knýja
vélarnar. Til að jafna rennslið í
Álafossi byggði hann stíflu fyrir
ofan fossinn. Eftir að stíflan hafði
verið reist myndaðist uppistöðu-
lón, sem notað var sem sundlaug,
því mikið heitt vatn rann í Varmá
áður en hitaveitan virkjaði
svæðið.
Vélarnar í verksmiðjunni voru
því ekki drifnar með rafmagni
eins og gert er í dag, heldur var
vatnið látið snúa mylluhjóli og frá
Guðjón Kristinsson,
framkvæmdastjóri Istex.
því var öxull í gegnum verksmiðj-
una og reimar frá honum að hverri
vél.
Á fyrstu árunum unnu um 15-
20 manns í verksmiðjunni og
bændur komu með ullina sína til
vinnslu og fengu band eða ullar-
efni sem greiðslu.
Fyrsti vélknúni vefstóllinn
Árið 1898 keypti Halldór Jónsson,
bóndi á Varmá, tóvinnuvélarnar
með húsum, vélum og stíflu. Hann
varð fyrstur til að hefja vefnað
með vélknúnum vefstólum hér á
landi. Halldór átti verksmiðjuna til
ársins 1910 og var forstjóri hennar
til 1913.
Bogi A. J. Þórðarson, bóndi á
Lágafelli, átti verksmiðjuna til
1917. Þá eignaðist Sigurjón Péturs-
son á Álafossi hlut í klæðaverk-
smiðjunni og frá 1923 var hún í
hans eigu og fjölskyldu hans þar
til ríkið tók við rekstrinum 1974.
Sigurjón og fjölskylda hans
seldu mat til hermanna á stríðsár-
unum og þeir greiddu einnig að-
gang að sundlauginni, sem hann
byggði. Á þessum árum var mikil
uppbygging og vaxandi umsvif.
Ásbjörn, sonur Sigurjóns, tók við
rekstrinum árið 1949 og var þá
byggt nýtt verksmiðjuhús, þar sem
m.a. listamenn hafa aðsetur í dag.
Útflutningur hefst
Á árunum 1955 til 1960 hófst út-
flutningur á íslenskum ullarvör-
um, sem fór síðan stöðugt vax-
andi. Árið 1963 var nýja spuna-
verksmiðjan uppi á hæðinni tekin
í notkun og keyptar nýjar kembi-
Afmælissýning 1996. Á myndinni er Þrúður Helgadóttir.
Hugur og hönd 1996 7