Hugur og hönd - 01.06.1996, Blaðsíða 38

áður er sagt auk þess í slæður og
trefla og því allmikið flutt inn af
því. Aþrykkt Cartun, sbr. sýnis-
hornin frá Grindavík, virðist líka
hafa verið notað í hvers kyns klúta
fyrir bæði konur og karla, sparlök
(tjöld fyrir rúmstæði, lokrekkju), og
sem „sýnilegt" fóður í betri flíkur.
Minnst var flutt inn af fínustu,
dýrustu efnunum Plýs og Silki.
Plýs var annars notað í alls konar
skrautlíningar, kraga, leggingar,
borða, hatta, kirkjumuni o.fl. og
silki, einkum sem skrautklæði um
háls, herðar og höfuð kvenna. í
heimildum er víða nefnt að flest-
um konum hafi verið metnaðar-
mál að eignast slíka kjörgripi sem
sjálfsagt voru lagðir með alúð og
varfærni í kistuhandraðann eftir
hverja notkun. Stöðugt ömuðust
yfirvöld samt yfir því að „örsnauð
vinnuhjú" og svonefndur „kota-
lýður" léti sér ekki nægja minna en
silkiklúta en trúlega hafa þeir með
litadýrð sinni, mýkt og léttleika
verið heillandi sem sterk andstæða
við einfaldleika daglegs lífs, harða
lífsbaráttu og óblíða íslenska veðr-
áttu.
En hvers konar efni hef ég verið
að fjalla um? Hvaða efnisgerð og
mismunandi eiginleika hafa þau?
Hvernig voru þau ofin og hvaða
meðhöndlun fengu þau eftir vefn-
aðinn? Hvernig voru þau lituð og
með hvaða litarefnum? Hinar
margfróðu Sigríður Halldórsdóttir
og Aslaug Sverrisdóttir skýra og
lýsa þeim þáttum í greinum sínum
hér á eftir.
Fríður Ólafsdóttir
Klæðavefsmiðjur og tauvefsmiðjur
s
18. öldinni giltu víða í
Evrópu flóknar reglur um
vefnaðarvöruframleiðslu,
ekki síður í Danmörku en annars
staðar. Þar lærðu menn af og tóku
ýmislegt upp eftir nágrönnum sem
voru lengra komnir í iðninni.
Þetta voru m.a. opinberar tilskip-
anir eða lög um hverjir mættu
framleiða og hverjir selja hinar
ýmsu vörutegundir. I samræmi við
efnahagsstefnu danska ríkisins
Mynd 5. Einskefta. Myndin sýnir
hvernig þræðir bindast eða fléttast
saman í einskeftuvoð (voð með ein-
skeftuvend eða einskeftubindingu).
Bindingin er eins þétt og hugsast
getur, þannig að allir þræðir liggja
til skiptis yfir einn og undir annan
þráð. Einskefta er eins á bæði borð,
áferðin er slétt og ómunstruð, er því
vel fallin til að munstra með litum.
Með litum í uppistöðu fæst
langröndótt voð, með litum í ívafi
myndast þverbekkjótt voð, með lit-
um bæði í uppistöðu og ívafi verður
til köflótt voð.
(kaupauðgistefnuna) voru megin-
markmiðin að vernda innlendan
iðnað sem á þessum tíma byggðist
eingöngu á handiðnaði (De danske
Tekstilerhverv. 1965: 111). Til að fá
full réttindi þurftu iðnaðarmenn
hinna ýmsu greina að uppfylla
vissar námsskyldur, sem voru
stundum margra ára verklegt nám
í viðkomandi verkstæði eða iðnað-
arfyrirtæki. Þessum fyrirtækjum
hafði oftast verið veittur einkarétt-
ur til starfa og var stjórnað af meist-
urum í faginu, í Danmörku munu
þeir í upphafi þessa iðnaðar í land-
inu oftast hafa verið af erlendu
bergi brotnir.
Vefnaðarvöruframleiðsla, eink-
um úr ull, var tvenns konar. Ann-
ars vegar klæðagerð, þ.e.a.s. voðir
af sérstakri gerð sem gengu undir
nafninu klæði (d. klæde; s. kláde;
e. cloth; þ. Tuch). Hins vegar voru
vefstofur eða vefsmiðjur
(„fabrikkur") þar sem framleidd
var vefnaðarvara sem hafði allt
aðra eiginleika en klæði, fjölbreyti-
legri að munstri, gerð og efni.
Þessar voðir höfðu margvísleg
nöfn (sarge, golgas, flannel,
kartun, rask, camlott, calemang o.
fl.; stafsetning nafnanna var á
ýmsa vegu), en framleiðsla þess-
ara vefsmiðja í heild var nefnd
einu nafni d. toj, s. stoff eða tyg, e.
worsted, þ. Zeug, en vefsmiðjurn-
ar nefndust á d. tojmageri eða toj
Mynd 6. Vaðmál 2:2. Vaðmálsvend
einkennist af skálínum í voðinni,
sem verða til við það að bindingin
færist til um einn þráð með hverj-
um þræði á báða vegu. Skálínur
liggja í sömu voðinni öðrum megin
frá vinstri til hægri, hinum megin
frá hægri til vinstri.Til eru ótal
margar vaðmálsbindingar, ofnar á 3
sköft (minnst) eða fleiri. Þegar talað
er um vaðmál á Islandi, það sem ofið
var frá landnámstíð og fram á þessa
öld á heimilum, er átt við 4-skeft
vaðmál sem oft er einkennt með töl-
unum 2:2. í því bindast þræðimir
þannig að þeir liggja undir tvo og
yfir tvo til skiptis, og er áferð hlið-
anna (röngu og réttu) eins að undan-
skildum skálínunum. Þetta er sama
vaðmálsbinding og nefnd er í grein-
inni, að sé á Kersei og Sars.
Fabriqver, s. stoff- eða ylletygsfa-
brikker, e. worsted fabrics, þ.
Zeugmanufactur. Hér á eftir
verða þessar voðir nefndar tau, og
verksmiðjurnar taugerð eða
tauvefsmiðjur.
38 Hugur og hönd 1996