Hugur og hönd - 01.06.1996, Blaðsíða 39

Mynd 7. Tilraun til greiningar á bindimunstri 22. sýnishorns, callemangi.
Þegar binding eða vefnaðargerð er greind á þennan hátt, er venja að rekja
þræði úr sýnishornum til að sjá hvernig þeir liggja yfir og undir aðra.
I þessu tilviki var auðvitað ekki unnt að nota þá aðferð, en greiningin gerð
með því að rýna í pjötluna gegnum stækkunargler, sem getur verið vafasöm,
ekki síst ef tekið er tillit til þess hve þræðirnir eru fínir og þéttléiki þeirra
mikill (22 þr./cm). Villur gætu því leynst í bindimunstrinu.
Klæðagerðin var æði margbrot-
in og vandasöm. Þetta voru ullar-
voðir mjög mismunandi að gæð-
um, fór gerðin aðallega eftir því
hvort vefjarefnið (ullin) var fínt
eða gróft. Þegar voðin kom úr
vefstólnum var hún þæfð í þófara-
myllum og varð við það þykk,
mjúk ef ullin var fíngerð, og hlý og
stundum vatnsheld. Við þófið áttu
voðirnar að skreppa saman um V3
til V2 á breiddina og um '/3 á
lengdina (Brooks. 1743: 8. Kjell-
berg. 1943: 721). Síðan voru þær
litaðar, ýfðar, lóskornar og press-
aðar. Til þess að ná sem bestum ár-
angri við þessar aðgerðir, einkum
þófið og ýfinguna, var bandið í
vefnaðinn loðbandsspunnið úr
stutthærðri ull. Til þess að fá loðna
og líklega fremur snúðlina uppi-
stöðuna sterkari var hún undin
upp úr límbaði (Kjellberg. 1943:
382). ívaf í klæðavefnað þurfti að
vera mjúkt og snúðlint og var þess
vegna oft spunnið á svokallaða
skotrokka, en í þeim var auðvelt
að ráða við snúðinn. Halasnæld-
ur munu einnig hafa verið notaðar.
Meginmunurinn á klæðagerð og
taugerð var sá að í klæðagerðinni
var spunnið loðband og voðirnar
ofnar úr því, en í taugerðinni var
notuð langhærð ull, kambgarns-
spunnin, og voru tauin alls ekki eða
stundum lítið eitt þæfð. Þau voru
því yfirleitt mun þynnri og léttari
en klæði og fengu oft eftirmeð-
höndlun (appreteringu, kalander-
ingu) sem gerði þau slétt og gljá-
andi áferðar (Kjellberg. 1943: 415
og 422).
Annar reginmunur var á fram-
leiðslu og búnaði þessara
vefsmiðja. Klæði, frágengin,
skyldu vera 2 V4 - 2 V2 álnar breið
(141-157 cm. Reiknað er með að
alin hafi verið 62,7 cm, þ.e. dönsk
alin eða Sjálandsalin. Kvartil var
V4úr alin, eða 15,7 cm) Tilþessað
ná þessari breidd eftir þóf, munu
klæðin hafa verið a.m.k. 3 álnir
ofnar (188 cm). í klæðavefsmiðj-
unum hafa vefstólar því verið
gríðarstórir og viðamiklir, enda
munu tveir vefarar jafnan hafa
ofið saman í klæðavefstólum
(Kjellberg. 1943: 379 og 388). Voð-
ir úr tauvefsmiðjum voru flestar
öðru hvorum megin við eina alin á
breidd, enda nefndi Skúli Magnús-
son þær mjóvefjarsmiðjur (S. M.
1785:159). E.t.v. hafa vefstólarnir í
taugerðinni ekki verið nema um 5
kvartila breiðir (1 V4 alin), eða
svipaðir og flestir íslenskir vefstól-
ar, þá farið var að smíða þá, líklega
í lok 18. og byrjun 19. aldar. Vafa-
lítið hafa þeir íslensku að ein-
hverju leyti haft vefstóla Innrétt-
inganna að fyrirmynd. Islenskir
vefstólar, oftast heimasmíðaðir,
voru notaðir við heimilisiðnað
landsmanna fram á þessa öld.
Sýnishornin 27 úr
„Grindawykur krambud"
A sýnishornaörkinni (mynd 1.) er
sýnishornunum skipað í tvær lóð-
réttar raðir. Vinstra megin eru þau
13 talsins, hægra megin eru 14 í
röðinni. Fyrst verður lýst sýnis-
hornum í vinstri röð.
Efst eru 2 sýnishorn merkt Pack
Lachen sem er ein tegund klæða-
voða.
1. fagurrautt,
2. blátt.
Sýnishornin eru mikið þæfð,
svo að vendin verður ekki greind
með vissu en áferðin gæti bent til
einskeftubindingar, sjá 5. mynd.
Sú rauða er heldur þynnri og lipr-
ari. I sárinu má sjá að vefjarefnið
er mjög smátt.
Næst koma 4 sýnishorn merkt
Pyck Lachen, sem er önnur teg-
und klæðavoða.
3. fagurrautt,
4. blátt,
5. grænt,
6. svart.
Þessi sýnishorn eru þykkari og
líklega úr grófara vefjarefni en
Pach Lachen-prufurnar. Þær eru
mikið þæfðar en áferðin gæti þó
einnig hér bent til einskeftu.
Næstu 4 sýnishorn sýna þriðju
tegund klæðavoða, merkt Smal
Twiffel.
7. dökkrautt,
8. blátt,
9. grænt,
10. svart.
Rauða sýnishornið er ekki mik-
ið þæft og má greina í því gróft
Hugur og hönd 1996 39