Fjölrit RALA - 10.05.1992, Blaðsíða 53

LANDNÝTINGARDEILD
— ARLEGA —ANNAÐ HVERT AR — ÁRLEGA —ANNAÐ HVERT AR
1. mynd. Meðaluppskera á öllum friðuðum (a) og beittum (b) svæðum árin 1985-1989.
en þau áttu það þó flest sameiginlegt
að vera nær örfoka og gróðurvana.
Sá takmarkaði gróður, sem var á svæð-
unum við upphaf uppgræðslunnar, var
dæmigerður hálendis- og melagróður
en tiltölulega fjölbreytilegur. Eftir sán-
ingu og áburðardreifingu gjörbreyttist
gróðurfarið, ekki aðeins hvað varðar
þéttleika heldur einnig tegundir. Grös
svara best áburði og urðu þau ríkjandi
í gróðurfari samfara áburðardreifing-
unni en þær plöntutegundir sem voru
fyrir í landinu hurfu að mestu. Slík
breyting átti sér einnig stað í gróður-
fari þeirra svæða sem aðeins var dreift
á áburði en engu grasfræi. Þar jókst
hlutdeild innlendra grasa í gróðurbreið-
unni. Uppgræðsla með áburði, hvort
sem er með eða án sáningar grasfræs,
leiðir þannig til myndunar graslendis
með tiltölulega einhæfu gróðurfari sem
er ólíkt hinu fjölbreytilega, náttúrlega
gróðurfari heiðanna að yfirbragði og
eiginleikum.
I áburðartilraunum á heiðunum gáfu
100, 200, 300 og 400 kg áburðar að
meðaltalifyriröllárum0,7, 1,2,1,8 og
2,2 tonn þurrefnis á hektara á friðuðu
landi en 0,4, 0,8, 1,1 og 1,5 tonn á bitnu
landi. Til samanburðar má nefna að á
góðum túnum er uppskera oft 4-5 tonn
á hektara en þar er notaður meiri áburð-
ur en gert var á uppgræðslusvæðunum
og í tilraununum.
Gróður uppgræðslusvæðanna hefur
reynst mjög lostætur og hefur fé sótt
mikið í hann. Beitarþungi hefur að
jafnaði verið nálægt tveim ærgildum á
hektara en það svarar til þess að um
3000 ærgildi gengju á þeim 1650 hekt-
urum sem hafist hefur verið handa um
að græða upp. Eftir því sem víðátta
svæðanna hefur aukist hefur beit á
uppgræðslu í vaxandi mæli orðið til
þess að draga úr beit á úthaganum. Þess
er að vænta að þetta, auk fækkunar
sauðfjár á heiðunum, sé þegar farið
að leiða til batnandi ástands úthagans.
Hinn mikli beitarþungi og sú síbeit sem
verið hefur á miklum hluta uppgræðslu-
svæðanna, vegna þess að þau eru ógirt,
varð bæði til þess að seinka fram-
vindu gróðurs á þeim og draga úr upp-
skeru. Svæðin hafa oft verið beitt of
snemma og vegna síbeitar hefur plönt-
unum ekki gefist nægilegur tími til að
mynda blaðmassa. Arangur varð best-
ur þar sem landið var friðað fyrstu tvö
árin eftir sáningu, síðan beitt í hófi og
ekki fyrr en gróður var kominn vel á
veg á vorin.
í heild má telja að árangur uppgræðsl-
unnar, metinn í gróðurþekju, uppskeru
og fóðurframleiðslu, hafi orðið góð-
ur og jafnvel betri en vænta mátti þegar
höfð eru í huga erfið veðurfars- og
gróðurskilyrði á heiðunum. A landi,
sem var friðað í tvö ár eftir sáningu og
síðan beitt hóflega, varð árangurinn
afbragðsgóður. En hér skal haft í huga
að borið hefur verið á öll uppgræðslu-
svæðin árlega og einnig að þær upp-
skerutölur úr tilraununum, sem var vitn-
að til hér að framan, voru af reitum
sem borið var á árlega. Á tilraunareit-
um, sem aðeins var borið á annað
hvert ár, dró mjög úr uppskeru þau ár
sem ekki var borið á. Þau fimm ár sem
tilraunirnar stóðu varð munur á heild-
aruppskeru slíkra reita og árlega ábor-
inna reita meiri en svaraði til munar á
heildaráburðarmagni þeirra.
Gróðurfar reita, sem hætt var að bera
á eftir fjögurra ára árlega áburðargjöf,
breyttist smám saman úr nánast hreinu
graslendi í gróðurlendi með ríkjandi
mosum og með háplöntum á strjálingi.
Eftir fimm ár án áburðar var uppskera
orðin mjög lítil. Mosaþekjan, sem eftir
stendur, bætir án efa verulega gróður-
skilyrði í jarðveginum miðað við
ógróið land, m.a. á þann veg að yfir-
borðið verður stöðugra og rakaskil-
yrði betri. Þannig er búið í haginn fyrir
það að aðrar tegundir plantna nái að
festa rætur og breiðast út. Forsendur
þess eru hins vegar þær að í jarðvegin-
um sé einhver fræforði eða að nálægt
séu gróðurlendi sem fræ geta borist úr.
Það ræðst síðan af ýmsum þáttum, svo
sem veðurfari og meðferð landsins,
hvort nýliðun plantna á slíku landi
verður upphaf að frekari gróðurþróun
51