Morgunblaðið - 04.06.2020, Síða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 2020
Hlíðasmári 6. Sími: 510 7900.
www.fastlind.is · www.nyjaribudir.is
Hannes
Steindórsson
Lögg. fasteignasali
699 5008
hannes@fastlind.is
Nánari upplýsingar:
OPIÐ
HÚS
www.102hlidarendi.is
Eitt vandaðasta hús
höfuðborgarsvæðisins
Opið hús að Valshlíð 16, Arnarhlíð 2 og Smyrilshlíð 13-15
Hlíðarenda, fimmtudaginn 4.júní frá kl. 18:00-18:30.
Aðkoma hjá Valsheimilinu.
Einstakar íbúðir með þakgörðum bílskúr og stórum geymslum.
140-240m2 þriggja og fjögurra herbergja íbúðir
Verð frá 89.900.000 – 119.900.000 kr.
Bílskúr fylgir öllum íbúðum, Aukin lofthæð, 280 cm, gólfsíðir gluggar.
Rafmagnstæki frá frá Miele. Quartzborðplötur í eldhúsi og á baði.
Einstakur garður. Free@home rafkerfi. Þrjár gerðir innréttinga.
Guðmundur Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Dauðsföll, sem rakin eru til ofneyslu
lyfja, bæði lyfseðilsskyldra lyfja og
ólöglegra fíkniefna, eru hlutfallslega
flest á Íslandi af Norðurlöndunum.
Slík dauðsföll eru mörg á Norður-
löndum samanborið við önnur Evr-
ópulönd að því er kemur fram í nýrri
vísindarannsókn, sem gerð var á veg-
um Eftirlitsmiðstöðvar Evrópu með
lyfjum og lyfjafíkn.
Hópur norrænna lyfjasérfræðinga
og meinafræðinga hefur borið saman
skrár um dauðsföll á Norðurlönd-
unum, sem rakin eru til lyfja- eða
fíkniefnaneyslu, í sjö skipti, fyrst árið
1984 og síðan með nokkurra ára milli-
bili. Í síðustu rannsókninni, sem nú
hefur verið birt, var notast við upp-
lýsingar frá árinu 2017.
Á vefsíðu Forensic Science Inter-
national er fjallað um nýju rannsókn-
ina og þar kemur fram, að á Íslandi
voru dauðsföll, sem rakin voru til of-
neyslu lyfja, 6,58 af hverjum 100 þús-
und íbúum árið 2017. Samsvararandi
tala í Svíþjóð er 6,46, í Finnlandi 5,84,
í Noregi 5,7 og 4,29 í Danmörku.
Meðaltalið í Evrópu er 2,26. Í Banda-
ríkjunum voru hins vegar um 20,7
dauðsföll af hverjum 100 þúsund íbú-
um tengd lyfjaneyslu árið 2018.
Þess má geta að 30 lyfjatengd and-
lát voru skráð í dánarmeinaskrá á Ís-
landi árið 2017, samkvæmt upplýs-
ingum á vef landlæknisembættisins,
sem er hærra hlutfall af íbúafjölda en
kemur fram í rannsókninni.
Fleiri karlar en konur
Andlát mun fleiri karla en kvenna
er rakið til slíkrar neyslu á Norður-
löndunum. Á Íslandi var hlutfall
kvenna 7% árið 2017 en að jafnaði 15-
23% í hinum löndunum. Meðalaldur
þeirra sem létust var 34 til 41 ár.
Ofneysla ópíóíða er helsta dánar-
orsökin þegar andlát eru skilgreind
sem lyfjatengd. Í þann flokk falla
sterk verkjalyf ætluð til að lina mikla
og langvarandi verki, svo sem morfín,
en einnig ólögleg fíkniefni eins og
heróín.
Ofneysla ópíóíða, einkum verkja-
lyfjanna fentanýls og oxycodone, var
algengasta orsök lyfjatengdra and-
láta á Íslandi árið 2017. Neysla meþa-
dons, sem er afar sterkt verkjalyf,
var algengasta orsök lyfjatengdra
andláta í Danmörku árið 2017 en í
Svíþjóð og Noregi var neysla heróíns
eða morfíns algengasta dánar-
orsökin; í Svíþjóð voru raunar mörg
dauðsföll einnig rakin til ofneyslu
verkjalyfjanna fentanýls og bupre-
nófíns og það síðarnefnda er algeng-
asta orsök lyfjatengdra dauðsfalla í
Finnlandi. Í Svíþjóð var árið 2017
gripið til aðgerða til að stemma stigu
við ofneyslu fentanýls, m.a. með laga-
breytingum, og það leiddi til þess að á
næstu árum dró úr ofneyslu þessara
lyfja.
Dauðsföll, sem rakin eru til of-
neyslu kókaíns, voru skráð í öllum
löndunum fimm, flest í Danmörku. Þá
hefur dauðsföllum, sem rakin eru til
neyslu MDMA eða e-taflna, fjölgað,
einkum í Finnlandi.
Eins og áður sagði var rannsókn af
þessu tagi fyrst gerð fyrir árið 1984.
Það ár voru 62% þeirra, sem létust af
völdum ofneyslu vímuefna, lyfjafíklar
og samsvarandi hlutfall annars staðar
á Norðurlöndunum var 33% í Noregi,
16% í Svíþjóð, 5% í Finnlandi en ekk-
ert andlát á Íslandi var skilgreint sem
lyfjatengt. Síðan hefur myndin, sem
dregin er upp af lyfjatengdum andlát-
um, orðið svipuð í löndunum fimm
þótt munur sé milli landa á þeim lyfj-
um sem eru misnotuð.
Mörg lyfjatengd dauðsföll á Íslandi
 Hátt hlutfall slíkra dauðsfalla á Norðurlöndum borið saman við önnur Evrópulönd  Sprautufíkn
hefur aukist talsvert hér frá árinu 1984 samkvæmt norrænum rannsóknum sem gerðar hafa verið
Lyfjatengd andlát á Norðurlöndunum
Fjöldi andláta á hverja 100.000 íbúa skv. könnun frá árinu 2017
ÍSLAND
▲ 6,58
Algengasta
orsök: ópíóíðar
DANMÖRK
▼ 4,29
Algengasta orsök:
meþadon
SVÍÞJÓÐ
▲ 6,46
Algengasta
orsök: heróín
NOREGUR
▼ 5,66
Algengasta
orsök: heróín
FINNLAND
▲ 5,84
Algengasta orsök:
buprenófín
Heimild: Forensic Science International 2020
Samanburður við 2012
▲ Fleiri dauðsföll
▼ Færri dauðsföll
Svava Hólmfríður Þórðardóttir, lyfja- og eiturefnafræð-
ingur, einn af höfundum greinarinnar, segir niður-
stöðurnar endurspegla þróunina í vímuefnaneyslu á Ís-
landi. Hún segir sprautufíkn hafa aukist talsvert á
Íslandi síðan 1984, þegar fyrsta rannsókn þessarar
tegundar var gerð, og spili það inn í aukið hlutfall lyfja-
tengdra dauðsfalla. Þá hafi aukning fjölbreyttrar
neyslu, þar sem einstaklingar neyta margra mismun-
andi efna á sama tíma, verið ein helsta ástæða þess að
eitrun varð banvæn.
„Eitt af því sem við höfum verið að skoða er fjöldi
efna sem er greindur hjá einstaklingum, og sú tala hef-
ur farið hækkandi,“ segir Svava. „Það tengist líka ná-
kvæmari vísindarannsóknum og að tækninni hefur
fleygt mikið fram á þessum tíma, en
allir á Norðurlöndunum eru að gera
þetta með sama hætti og því er
hægt að bera niðurstöðurnar sam-
an.“
Á Íslandi hafa sterk verkjalyf, líkt
og fentanýl og oxycodone, komið
inn á markaðinn á síðustu árum, og
eru þau algengasta orsök lyfja-
tengdra andláta á Íslandi, sérstak-
lega þegar þeirra er neytt ásamt
öðrum efnum. Auk þess hefur almenn neysla aukist
töluvert á Íslandi, en sambærilega þróun er að sjá hjá
hinum Norðurlandaþjóðunum.
Fjölbreytt neysla getur verið banvæn
LYFJATENGD ANDLÁT Á ÍSLANDI
Svava Hólmfríður
Þórðardóttir
Aron Þórður Albertsson
aronthordur@mbl.is
„Ég hef miklar efasemdir um að
þetta þjóni tilgangi. Við erum þegar
með reglur sem lúta að gagnsæi og
jafnræði í stjórnsýslunni sem erfitt
virðist vera að
fylgja. Það er
ágætt að koma
skikki á slíkt áður
en vaðið er í
næstu skrif-
finnsku,“ segir
Sigríður Á.
Andersen, for-
maður utanríkis-
málanefndar og
þingmaður Sjálf-
stæðisflokks.
Vísar hún í máli sínu til frumvarps
forsætisráðherra er snýr að vörnum
gegn hagsmunaárekstrum æðstu
handhafa framkvæmdarvalds í
Stjórnarráði Íslands. Með æðstu
handhöfum framkvæmdarvalds er í
frumvarpinu átt við ráðherra, ráðu-
neytisstjóra, skrifstofustjóra og
sendiherra í Stjórnarráði Íslands.
Frumvarpið var samþykkt í annarri
umræðu þingsins í gær.
Að sögn Sigríðar er lítið í frum-
varpinu sem er til þess fallið að koma
í veg fyrir frekari hagsmuna-
árekstra. „Ég tek undir mikilvægi
þess að vera með skýrar reglur
þannig að komist sé hjá hagsmuna-
árekstrum,“ segir Sigríður en bendir
á að frumvarpið sé heldur yfirborðs-
kennt og fjalli að litlu leyti um þá
sem raunverulega taka ákvarðanir í
stjórnsýslunni. Þá sé jafnframt ný-
mæli að ólögráða börnum sé blandað
í umræðu um hagsmunaárekstra for-
eldra sinna. Þá nái frumvarpið jafn-
framt yfir starfsmenn sem lítil völd
hafa. „Það virðist vera einhver mis-
skilningur á eðli sumra starfa, virðist
vera. Sendiherrar og aðstoðarmenn
ráðherra falla undir æðstu stjórn-
endur ríkisins samkvæmt þessari
skilgreiningu,“ segir Sigríður, sem
telur það fjarri raunveruleikanum.
Önnur mál talsvert brýnni
Að því er fram kemur í frumvarp-
inu verður börnum og mökum um-
ræddra aðila sömuleiðis gert að taka
þátt í hagsmunaskráningu. Þrátt
fyrir það óskaði stjórnskipunar- og
eftirlitsnefnd ekki eftir áliti umboðs-
manns barna.
„Þetta kom ekki sérstaklega til
skoðunar og því ákvað ég að leggja
til að nefndin fengi málið aftur milli
umræðna í þingsal. Að mínu mati er
þetta frumvarp enn einn liðurinn í
því að gera kjörna fulltrúa að þræl-
um skrifræðis,“ segir Sigríður og
bætir við að fjölmörg önnur mál séu
umtalsvert brýnni. Þá sé ekki síður
mikilvægt fyrir þingmenn að ein-
beita sér að því að klára mál er upp
komu sökum faraldurs kórónuveiru
hér á landi. „Við erum ekki í lagalegu
tómarúmi á þessu sviði. Ég tel að
nær væri að nota tíma þingsins nú til
að ljúka málum tengdum kórónu-
veirunni. Með þessu frumvarpi er
einungis verið að auka á skrifræði og
það er ekki þörf á því,“ segir Sig-
ríður.
Eykur skrifræði
svo um munar
 Vilja ítarlega hagsmunaskráningu
Sigríður Á.
Andersen