Studia Islandica - 01.06.1983, Blaðsíða 38

36
skv. kenningu Elucidarius sjaldan tækifæri til að birtast
hinum lifandi. Hefði hinn framliðni verið svo illa inn-
rættur í lifanda lífi að hann lenti í helvíti, mátti gera ráð
fyrir að púki væri reyndar á ferðinni ef sál hans birtist á
jörðinni, og að einhverju leyti hefur mátt gera ráð fyrir því
sama hvað hina áhrærir. En púkar gátu einnig birst i full-
komlega mannlegu gervi sem þeir mynduðu úr loftinu.
Sömuleiðis gátu þeir íklæðst líki einhvers fordæmds.
(Edsman 1958, 441). Þannig var hægt að fella hina fornu
trú á drauga inn í kerfi kaþólskrar guðfræði, draugarnir
voru aðeins skýrðir á annan hátt. Draugagangur í illum
tilgangi hlaut alltaf að vera af völdmn púka.
Hinar heiðnu náttúruvættir og m.a.s. goðin voru einnig
tahn vera birtingarmyndir djöfulsins og púka hans. Af
þessum sökum er oft lítt um það hirt að greina milli teg-
xmda vætta, sérstaklega í kirkjulegirm ritum. Orðið „troll“
er t.d. oft notað í sömu merkingu og orð eins og „djQfull“,
„fjándi“ og „óhreinn andi“, og yfirleitt virðist orðið a.m.k.
í eldri ritum ná yfir hvers konar verur sem eru manninum
fjandsamlegar. (Halvorsen 1974). Þegar í heiðni virðast
reyndar hafa verið óglögg mörk milli t.d. drauga og nátt-
úruvætta, enda oft hægt að skýra yfimáttúrlega reynslu
með tilvísun til ýmissa vera.
Dæmi em um það úr biskupasögunum, að reimleikar hafi
stafað af „fjöndum“ (Bisk. II, 130), og í einni frásögn
a.m.k. er talað um draugagang sem sjónhverfingar fjand-
ans. (Bisk. I, 206-7 = 256-7). 1 sögimni af Selkollu hljóp
illur andi í búk barns sem dó óskirt. (Bisk. I, 604-8).
Fleiri dæmi mætti tína til um þennan tegundarugling.
(T.d. Bárðar s., 41-2).
Kaþólska kirkjan hafði ýmis ráð gegn óvættunum, þ.e.
púkunum eða himnn illu öndum, og er þá eðlilega ekki
gerður greinarmunur á t.d. „draugum“ og náttúmvættum.
Hér verða aðeins talin upp nokkur helstu ráðin, sem fyrir
koma í forníslenskum ritum, og nokkur dæmi nefnd, helst
þar sem um drauga er að ræða. Merki krossins hefur verið