Rit Mógilsár - 2013, Síða 89

Rit Mógilsár 27/2012 89

(Laufásvegi 5) og myndar víða
krónumikil garðtré. Hann er löngu
farinn að sá sér út í görðum. Finnst í
nokkrum kaupstöðum, en hvergi úti í
skógi, svo höfundar vita, nema í
lendum Skógræktarfélags Hafnar-
fjarðar. Tegundin er upprunnin úr
fjalllendi Mið- og Suður-Evrópu, frá
Þýskalandi til Pyreneafjalla og austur
til Georgíu og jafnvel Azerbaijan.
Hefur breiðst langt norður og vestur
fyrir það svæði fyrir atbeina manna
á undanförnum þúsund árum.
Garðahlynur er orðinn nokkuð
öruggur í ræktun á hlýjustu svæðum
Íslands og eru til ungir hlynir í
uppvexti á höfuðborgarsvæðinu sem
vaxa beint upp án kalskemmda.
Tegundin þroskar árlega fræ
hérlendis og er duglegur að sá sér
út, einkum undir hæfilegum trjá-
skermi, en síður þar sem skuggi er
of mikill. Garðahlyn þarf að rækta í
pottum uppí >50 cm hæð til
gróðursetningar í skóga. Hann
hentar vel í lúpínubreiður og hefur
nokkuð verið gróðursettur í slík
búsvæði ofan við Hafnarfjörð.
Viðurinn er afar verðmætur, m.a. í
hverskyns áhöld, húsgögn, inn-
réttingar og kassa strengjahljóð-
færa. Viðurinn er ekki náttúrulega
fúavarinn og mjög ljós. Nú um
stundir er verðmæti garðahlynsviðar
gjarnan tvöfalt á við verðmæti beiki-
viðar. Blóm asks gefa af sér >100 kg
af hunangi fyrir býflugur af hverjum
ha á ári!
Betula pendula (hengibjörk)
Hengibjörk eða vörtubirki (syn.
Betula verrucosa) var gróðursett í
Hallormsstaðaskógi og utan við hann
í Freyshólamýri á 8. og 9. áratug
síðustu aldar. Trén í Freyshólamýri
hafa gefið lítilsháttar af fræi, sem
virðist að miklu leyti blendingar, þ.e.
B.pendula X B.pubescens. Hengi-
björk var talsvert gróðursett á fyrsta
áratug 21. aldar, einkum á Héraði,
en einnig á Vesturlandi. Notuð voru
kvæmi frá Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi, en aðeins hluti trjánna varð
beinvaxinn. Samt er nú til nóg af
beinvöxnum trjám til að hægt væri
að setja á stofn frægarð, þar sem
framleiddur væri kynbættur efniviður
fyrir íslenskar aðstæður. Hengibjörk
vex um alla N-Evrópu, en síst við
strendurnar og lengst í norðri. Er þó
til svo norðarlega sem í Passvik-
dalnum sem er austast í Finnmörku,
nærri landamærum Rússlands.
Tegundin nær bestum þroska þar
sem loftslag er landrænt, svo sem í
Eystrasaltslöndunum og Hvíta-
Rússlandi. Hengibjörk hefur verið
kynbætt mikið í Finnlandi, þar sem
afbrigðið Mazúrbjörk (Valbjörk) gefur
verðmætastan við allra trjáa í N-
Evrópu. Í Danmörku er litið á
hengibjörk sem illgresi, enda telja
þeir viðinn ekki eftirsóknarverðan.
Sett hefur verið út á Héraði
samanburðartilraun með mis-
munandi kvæmi hengibjarkar. Einnig
er hengibjörk, þ.m.t. valbjörk, í svo
kallaðri Rarik-tilraun Mógilsár, sem
annars er kvæmatilraun með fjölda
íslenskra kvæma af ilmbjörk.
Pseudotsuga menziesii, var.
menziesii (döglingsviður)
Döglingsviður hefur einnig verið
nefndur douglasgreni, degli eða
myrkárþollur (o.fl. íslensk nöfn).
Hann er strandafbrigði, upprunnið af
vesturströnd N-Ameríku, frá mið-
Kanada suður til miðrar Kaliforniu.
Tegundin hefur verið talsvert
gróðursett í Þýskalandi, Frakklandi
og á Bretlandseyjum, en minna
annarsstaðar í Evrópu. Það hafa
fundist kvæmi sem virðast geta
vaxið vel á Íslandi, t.d. á Hallorms-
stað og á Mógilsá. Tegundin þrífst
vel í eldfjallajarðvegi og hefur nýlega
borið þroskað fræ hérlendis. Það
hefur gerst allavega þrisvar við
Jökullæk á Hallormsstað, mest árið
2009, en fáar plöntur hafa komið
upp af fræinu. Einnig náðist