Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Qupperneq 90

Múlaþing
Löggilt snid fyrir eingirnissokka
frá 1756. Rantzau stiftamtmaður í
Kaupmannahöfn sendi þetta löggilta
sokkasnið til Islands, vottað og
stimplað, til að landsmenn gœtu fram-
leitt taxtavöru eftir því. Amtmaður lét
smíða eftirþessu trémót sem varðveitt
voru hjá sýslumönnum. Oflugur prjóna-
skapur oggóð heimaframleiðsla aust-
anlands var eitt af því sem stjórnvöld
vildu verja, og töldu að sá heimilisiðn-
aður gœti verið i hættu ef uppbygging
vefsmiðja á þessu svœði myndi hejjast.
Því var staðið gegn þeim fyrstu áratug-
ina eftir að vefsmiðjuiðnaður var
innleiddur í landinu. (ÞI. Rtk. Isl.
Journ. A.2658, Ijósm. Aslaug
Arna Stefánsdóttir).
við tauvefsmiðjuna í Reykjavík og hugðist
flytjast með fjölskyldu sína til Danmerkur og
stofna vefsmiðju þar. Hann fékk leyfi konungs
til þess en engan fjárstuðning og treysti sér þá
ekki til þess að stofna hana á eigin kostnað.
Hann ákvað þá að reyna að komast aftur til
Islands og fá stuðning konungs við að stofna
litla vefsmiðju á Austur- eða Vesturlandi og
fá leyfi til þess að stofna um hana hlutafélag.
Því miður segir ekki nákvæmlega hvar hann
hugðist setja vefsmiðjuna niður. Þetta var
fyrsta umsóknin um stofnun nýrrar vef-
smiðju eftir að Innréttingavefsmiðjurnar voru
stofnaðar og fengu sérleyfi sitt til rekstrar-
ins. Skúli Magnússon landfógeti og Rantzau
stiftamtmaður lögðust gegn þessum áformum
og töldu þau geta orðið skaðleg. Ný vefsmiðja
myndi ekki aðeins taka ull frá vefsmiðjum
Innréttinganna heldur líka frá íbúum lands-
ins. Þeir þyrftu ull til þess að vinna garn fyrir
Innréttingavefsmiðjurnar, auk ullarinnar sem
þeir þyrftu sjálfir til hefðbundinnar vinnslu
vaðmáls, sokka og vettlinga til eigin nota og
til sölu í kaupstað.26
Hrakfallasaga Ritters var ekki einsdæmi.
Vefarinn Jón Sveinsson, sem var einn hinna
fimm sem lærðu iðn sína á Leirá fyrstir lands-
manna, fór til Kaupmannahafnar eftir að hafa
starfað um árabil við vefnað hjá Innrétting-
unum. Hann varð taugerðarmeistari ytra og
reyndi fjórum sinnum að fá stuðning til þess
að stofna eigin vefsmiðju á Norðurlandi á
árunum 1761 - 1765. Honum var þó boðið
starf við Reykjavíkurvefsmiðjurnar en sætti
sig ekki við launakjörin sem honum voru
boðin. Einnig gerði hann tilraun til þess að
stofna vefsmiðju í Fredrecia á Suður-Jótlandi.
Að lokum fór svo að fátækranefnd Kaup-
mannahafnar greiddi fargjald fyrir Jón og
fjölskylduna til Islands og hann settist að í
sveit fyrir norðan.27
Innréttingarnar höfðu á þessum árum
sérleyfi til vefsmiðjureksturs á íslandi, en
það var alvanalegt að konungur veitti sér-
stök réttindi bæði til verslunarfélaga og verk-
smiðja af margvíslegu tagi til þess að styðja
við bakið á nýrri starfsemi sem ekki tengdist
beint sveitavinnu og landbúnaðarstörfum.28
Engin sjálfstæð sveitavefsmiðja var því sett
á laggirnar á sjötta áratug 18. aldar, en varla
vegna þess að menn vildu ekki breiða út vefn-
aðarþekkinguna. Skúli Magnússon landfógeti
og forsvarsmaður Innréttinganna, sem m.a.
lagðist gegn nýrri vefsmiðju Ritters, stóð
jafnframt fyrir því um svipað leyti að sækja
um leyfi til konungs til þess að senda þrjá
vefara austur á land til þess að segja íbúunum
26 Hrefria Róbertsdóttir: Landsins forbetran. 194-197.
27 Hrefna Róbertsdóttir: Landsins forbetran. 197-200.
28 Um sérleyfi til iðnaðar á íslandi á seinni hluta 18. aldar, sjá: Gísli
Ágúst Gunnlaugsson: „Veiting forréttinda og einkaleyfa til iðn-
aðarstarfsemi á íslandi á 18. öld“. Saga ogsamfélag. Þœttir úr
félagssögu 19. og 20. aldar. Reykjavík 1997. 225-235.
88