Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Page 133

Vopnafjörður - danskur kaupstaöur
þróun með margs konar höftum, veitingu einkaleyfa og stofnun einkaleyfísfyrirtækja. Þetta
olli miklum átökum milli landa og var undirrót flestra stríða í Evrópu á þessum tímum og
jafnframt heimsvaldastefnu stórveldanna og kapphlaupi þeirra um nýlendur.
Viðleitni Kristjáns III og Friðriks II til að efla danska borgarastétt, meðal annars með því
að gera hana færa um að sigla á eigin skipum til Islands og taka yfír Islandsverslunina, var í
þessum anda og átti fyrst og fremst að miðast við þarfír og heildarhagsmuni Danmerkur.
Arið 1601 voru samkvæmt þessari hugmyndafræði áætlanir konungs um Island fullmótaðar.
Kaupmenn í dönsku bæjunum við hina mikilvægu siglingaleið Eyrarsund; Kaupmannahöfn,
Helsingjaeyri og Málmey, skyldu taka yfír alla Islandsverslun. Þetta var í raun þvinguð aðgerð
að ofan. Allt frumkvæðið kom frá Danakonungi sjálfum. Með tilskipun 20. apríl 1602 fengu
kaupmenn frá Eyrarsundsbæjunum þremur einkaleyfí á öllum íslenskum höfnum í tólf ár.
Konungur gerði ráð fyrir að siglt yrði árlega á 20 hafnir á Islandi auk Vestmannaeyja sem
sérstakar reglur giltu um. Verslunarstöðunum var skipt milli Eyrarsundsbæjanna þriggja og
kom Vopnafjörður í hlut nokkurra Málmeyinga og eru þeir taldir upp árið 1613. Þeir hétu
Fader Madsen, Giert Slytter, Jacob Graatop, Johan Trip og Else Graatops, sem sagt ein kona,
líklega ekkja eins þeirra sem fengu Vopnafjörð upphaflega. Kaupsvið Vopnaljarðar tók yfír
Þistilfjörð, Langanesstrandir, Vopnaljörð, Jökuldal, Jökulsárhlíð, Hróarstungu og Fell. Bændur
um miðbik Múlaþings sóttu og stundum til Vopnafjarðar.
Yfírleitt voru þrímöstruð kaupskip af ýmsum gerðum höfð í Islandssiglingum. Eftir
1600 voru kaupskip, sem kölluðust flöjte á dönsku en fluyt á hollensku, algengust. Þau voru
grunnskreið og mjóslegin, oft há að aftan, en með lítilli yfirbyggingu að öðru leyti. Skip þessi
þóttu hraðskreiðari en önnur skip og báru mikið. En á þessum tíma kunnu menn ekki að sigla
beitivind og oft urðu miklar tafír ef mótvindur var. Hvert skip fór einungis eina ferð á sumri til
íslands fram og til baka. Þau fóru frá Kaupmannahöfn í maí - júní og komu til baka í ágúst/
október. Ferðin tók yfirleitt þrjá til ijóra mánuði en gat teygst upp í fímm mánuði.
Hluthafamir eða eigendumir sátu sjálfír í Kaupmannahöfn en réðu kaupmenn, versl-
unarmenn og áhafnir til að sigla til íslands fyrir ákveðin laun eða hlut. Ekki fer miklum sögum
af verslunarhöfninni á Vopnafirði á 17. öld en þangað var þó oftast siglt árlega. Líklega hafa
verslunarbúðir verið í landi, jafnvel timburhús, en ekki var yfirleitt mikið í þau borið því að
öll veturseta var bönnuð. Þau voru aðeins notuð yfír sumartímann og einhverjar vörubirgðir
geymdar í þeim á vetuma.
Árið 1619 var stofnað eitt félag um alla Islandsverslun, Islandsk kompagni, sem starf-
aði til 1662. Viðriðið það var blóminn úr kaupmannastétt Kaupmannahafnar og voru margir
Islandskaupmanna þar borgarráðsmenn og borgarstjórar, í raun helstu fyrirmenn staðarins,
og em margir vitnisburðir til um það hversu mikilvæg Islandsverslunin var þá fyrir borgina.
Islandsk Kompagni hafði mikil umsvif en reikningshald þess er þó að mestu leyti glatað. Þó
em til eftirrit af reikningum þess fyrir árin 1624,1635 og 1655. Árið 1624 var mikið gróðaár
fyrir félagið. Hagnaðurinn var um 37.400 ríkisdalir. Mestur hagnaður var af Eyrarbakka 5044
ríkisdalir en hagnaður af Vopnafírði þetta ár var aðeins um 400 ríkisdalir. Árið 1635 var mun
minni hagnaður af Islandsk kompagni eða aðeins tæplega 7000 ríkisdalir. Þrettán hafnir
voru þá reknar með ágóða en sjö með tapi, flestar á Norður- og Austurlandi. Mest tap varð
af Vopnafirði eða 890 ríkisdalir. Og þá er komið að árinu 1655. Þá er um 1200 ríkisdala tap
á félaginu. Ellefu hafinir vom reknar með ágóða en tíu með tapi. Mest tap varð á Isafirði eða
rúmlega 3000 ríkisdalir. Tapið á Vopnafírði var 908 ríkisdalir. Þessi þrjú ár sem reikningar
131