Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Blaðsíða 130

Vopnafjörður - danskur kaupstaður
Erindi Guðjóns Friðrikssonar sagnfrœðings, flutt á málþingi, Kaupvangs, menningar-
ogfræðaseturs og ReykjavíkurAkademíunnar, 1. maí 2009 á Vopnafirði.
Ég vil byrja á að þakka fyrir það tækifæri að fá að tala hér. Það má ætla það nokkra dirfsku
af bláókunnugum manni hér eystra að ætla að fara að þruma yfír ykkur um eigin héraðssögu
en sannast sagna virðist enginn hingað til hafa lagt fyrir sig að kanna verslunarsögu Vopna-
tjarðar á fyrri öldum sérstaklega. Það hef ég raunar ekki heldur. Undanfarið hef ég fengist
við að skrifa sögu Kaupmannahafnar sem höfuðborgar íslands við annan mann og það hefur
komið í minn hlut að skrifa verslunarsöguna. Þar hefur ýmislegt rekið á fjörur mínar varð-
andi hina dönsku íslandskaupmenn en þeir hafa hingað til raunar ekki verið hátt skrifaðir
af íslendingum. En hvað sem segja má um verslunarfyrirkomulagið voru þetta samt menn
sem skiptu oft miklu máli fyrir íslendinga, þeir voru tengiliðir okkar við útlönd, færðu okkur
vaming og komu afurðum okkar á markað erlendis. Auðvitað voru þeir eins og gengur og
gerist misjafnir, sumir ágætir, aðrir verri, en voru að stunda sína atvinnu í anda sinna tíma.
Ég ætla hér að freista þess að koma með nokkra mola úr verslunarsögu Vopnaijarðar, einkum
á dögum danskra kaupmanna, og bið áheyrendur að virða viljann íyrir verkið.
Heimildir um verslunarstaðinn Vopnafjörð á fyrri öldum virðast við fljótlega athugun ekki
mjög miklar. Þó er líklegt að hingað hafí komið kaupskip allt frá árdaga íslenskrar sögu. I
Vilkinsmáldaga frá 1397 átti kirkjan að Refstöðum í Vopnafirði skipshöfn í Krossavík hinni
ytri og kirkjan að Hofí tveggja skipa höfn ef vildi og bendir hvort tveggja til kaupskapar. Til
þess benda líka örnefni eins og Leiðarhöfn. Ólafur Olavius, sem kom hingað í Vöpnafjörð
á ferðum sínum um ísland á ámnum 1775 - 1777, segir í ferðabók sinni að bæði Danir og
Englendingar hafí fyrmm siglt á þá höfn og eins Kóravog eða Kórssund. Um sjálfa Vopna-
ijarðarhöfn í landi Austur-Skálaness segir Olavius að hún megi teljast sæmilega trygg því
að smásker og hólmar liggi fyrir utan hana og dragi úr hafrótinu. Olavius segir síðan orðrétt:
„Þess vegna geta skip legið þar óttalaus nema í suðvestanátt. Samt verður að festa 13-14
tunnur við akkerisfestarnar afþví að hvassbrýndir steinar eru þar víða í botni. En jafnskjótt
og skipið kemur inn á leguna, verður að festa aðra landfestina út i Kaupstaðarhólmann, en
hina í landiþví að akkerisbotn erþar il/ur“
Skipin munu hafa verið bundið tveimur taugum þannig að önnur lá í svonefndan Akk-
erishólma uppi við land en hin út í svonefndan Skiphólma. Tunnurnar vom til þess að halda
festunum uppi því ef þær sigu til botns var hætta á að þær skærust í sundur af eggjagrjóti.
Annars þótti Vopnafjarðarhöfn víst með verri höfnum. Hér verður ekki mikið sagt frá verslun
fyrir einokunarverslun en alla 16. öld mátti kannski kalla Vopnafjarðarhöfn þýska því að þýskir
kaupmenn, víst einkum frá Lúbeck við Eystrasalt, höfuðborg svokallaðra Hansakaupstaða,
sigldu á Vopnafjörð.
Friðrik II, sem tók við völdum 1559, tók upp alveg nýja verslunarstefnu gagnvart íslandi.
Hún fólst í að leigja út einstakar hafnir til nokkurra ára í senn. Hafnirnar höfðu mismunandi
vægi eftir því hvaða vörur voru fluttar þaðan og leigan eða árgjaldið fyrir þær mun hafa verið
í samræmi við það. Mikilvægastar vom svokallaðar fískihafnir sem allar voru við suður- og
vesturströnd íslands. Sumar voru í bland físki- og sláturhafnir sem svo voru kallaðar en aðrar
nær eingöngu sláturhafnir. Hið síðastnefnda má segja um hafnimar fyrir Norðurlandi og
128