Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Blaðsíða 80

Múlaþing
Þessi bók er ekki skrautskrifuð að neinu leyti,
og hún er orðin slitin, hefur verið bundin í
tréspjöld, skinnklædd og þrykkt, og sér þess
nú lítil merki, enda er bandið slitið orðið og
rnjög upp úr því dottið. Það ætla ég þó að alla
bókina megi lesa.
Öðru máli gegnir um handrit það sem hér
var rninnzt á að framan. Það er hin mesta lista-
smíð, allstaðar lýst og myndir í kaflaskiptum,
hér sálmaskiptum, því þetta er sálmahandrit.
Verða myndimar að tala því og sínu máli.
Þessa snilldarlegu bók átti Halldór Pétursson
frá Geirastöðum í Tungu í N-Múlasýslu, nú
á Snælandi í Kópavogi, og gaf hana hand-
ritasafni Landsskjalasafnsins fyrir stuttu.
Hér að framan var þess getið, hvernig
rnyndi standa á bók þessari og skal það frekar
staðfesta. A bókinni stendur: Bjarni Ketilsson
á mig með réttu, og er vel að kominn: hún var
gefín mér af Ragnheiði Ólafsdóttur, sem hún
sjálf sýnir. Fleira stendur hér ill-læsilegt, enda
smálegt. Hér verður því ekki hnikað, að er
um Ragnheiði Ólafsdóttur prests á Kirkjubæ,
Brynjólfssonar að ræða. En hver er Bjami Ket-
ilsson? Ketill Bjarnason var prestur á Eiðum
f. 1707, d. 1744. Móðir hans var Steinunn
Ketilsdóttir frá Svalbarði, Eiríkssonar, svo
ekki er furða þótt Bjarni sonur hans vildi
eignast þessa bók. Bjami bjó í Breiðuvík
í Borgarfirði 1774. Þá fæðist þar Runólfur
sonur hans. Dóttir Runólfs var Þorgerður,
síðari kona Sigurðar í Njarðvík Jónssonar
prests Brynjólfssonar. Þeirra son var Sigurður
í Fögruhlíð og sýnir bókin ennfremur þessa
skrift: „Sigurður Sigurðsson á bókina með
réttu og eignaðist af afa“. Afi, móðurfaðir Sig-
urðar Sigurðssonar var Runólfur Bjamason,
Ketilssonar. Sigurður Sigurðsson í Fögmhlíð
var faðir Péturs á Geirastöðum, föður Halldórs
á Snælandi. Hér er brotalaus slóð bókarinnar
rakin. Bjarni Ketilsson hefur eignazt bókina
upp úr aldamótum 1800, er Ragnheiður var
orðin ekkja og sjálfsagt hefúr öllu þessu fólki
verið vel í milli, er þeir voru samtíma prestar
á Héraði, séra Ólafúr og séra Ketill.
Tvímælalaust er það, að þetta handrit Jak-
obs er eitt af mestu listaverkum íslenzkrar
handritagjörðar á bókum. Og við athugun á
ritverkum Jakobs má það hvem undra, hvemig
fátækur bóndi gat sinnt slíku, og afkastað slíku
óhemjuverki, sem söguritun Jakobs er. Segja
má að þetta sé dýrlegt dæmi hinnar íslenzku
alþýðumenningar í gegnum alla sögu.
Sögugjörðin og sögudýrkunin hafa alltaf
farið með Islendinga í gönur. Þessvegna skrif-
aði þessi gáfaði og heilbrigði pennavíkingur
ekki eitt orð af Vopnfirðingum á 18. öld, og
það vantar að eilífu. Það er aðeins ein spum-
ing sem þyrfti að svara. Hver á allar þessar
sögubækur, sem Jakob skrifar upp og hvar eru
þær niðurkomnar nú? Ótrúlegt er það að þær
hefðu ekki getað geymzt á sama hátt og afritin.
Hefur ekki verið trú á því að fátt handrita hafa
orðið eftir í landinu, þegar sópað var, um og
eftir 1700? Er allt fúllt af sögubókum eftir
sem áður? Málið virðist dálítið einkennilegt.
Skrifar Jakob kannske upp sögur, sem fólkið
kann? Sögukunnáttan var makalaus. „Að segja
sögu“, var mennt, sem ég fékk að heyra, og
ekkert er til þvílíkt með þjóðinni nú á tímum,
og engin von til þess, að hún skilji það, sem
hún ekki þekkir. Menn munu því neita slíku.
Bóksögur vom sagðar á 19. öld á Fljótsdals-
héraði og skeikaði sögumönnum aldrei að
fara orðrétt með, hvað oft sem þeir sögðu.
Er það því nokkuð að marka, þótt sögumar
séu eins frá fleiri en einni hendi? Samhengið
í þessu máli þyrfti að athuga. Mér þykir ekki
ólíklegt að í söguefni Jakobs séu sögur, sem
hvergi eru til annarsstaðar. Ég veit hér og
ekki nóg, en mig gmnar fleira. Það veit ég
þó, að það þarf meira en lítið til, að rannsaka
allan skriftagang Islendinga með nægilegum
samanburði. Handrit af aleinstökum sögum
mættum við ekki láta grotna niður, sé annars
kostur. Og það sem við eigum heima af slíku,
78