Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Page 99

Vefarar og vefsmiðjur
voru stigin skref til þess að efla handverk og
verslun og ákveðið var að selja eignir bæði
verslunarfélaganna í landinu og Innrétting-
anna.48 Hugmyndin að baki vefsmiðjunni á
Eskifirði virðist hafa verið lítið eitt önnur
en heimilisvefsmiðjanna til sveita. Hún var
fremur í ætt við það hlutverk sem Innrétt-
ingavefsmiðjunum var ætlað í Reykjavík,
að vera miðstöð verkþekkingar fyrir sveitir
á ákveðnu svæði. En hún átti þó ekki að vera
starfrækt á ábyrgð konungs eða yfirvalda.
Forsögu vefsmiðjunnar má þó rekja til
framtaks Jóns Högnasonar á Hólmum. Þor-
lákur ísfjörð, sýslumaður í Suður-Múlasýslu,
um 1780 hafði mikinn áhuga á að feta í fótspor
Jóns og taka áskorunum stjórnvalda um að
grípa til aðgerða í vefnaðarmálum. Stjórnvöld
sendu Þorláki m.a. nokkra spunarokka til þess
að dreifa í umdæmi sínu í þessu skyni og
mæltu eindregið með að látið yrði smíða eftir
vefstól Jóns.4l) Þorlákur féll frá aðeins einu til
tveimur árum eftir að hann varð sýslumaður
og við starfi hans tók Jón Sveinsson. Hann
gerði sitthvað til þess að koma máli þessu
áfram, þótt árangur hefði orðið minni en vonir
stóðu til.
í byrjun níunda áratugarins var það
stefna yfirvalda að styrkja nokkur ungmenni
úr hverri sýslu til vefnaðar- og spunanáms
auk þess sem bæði rentukammer og danska
landbúnaðarfélagið veittu verðlaun fyrir vel
unnin störf á þessu sviði sem til framfara þóttu
horfa.50Árið 1783 var Jóni Sveinssyni sýslu-
48 Lovsamlingfor Island. V. 1784-1791. Kjöbenhavn 1855. 301-
316. (Kongelig Resolution ang. Ophævelsen af den kongelige
Monopolhandel paa Island m.v. Frederiksberg 18/8 1786).
49 Lovsamlingforlsland. IV. 1773-1783. 562. (Toldkammer-Skri-
velse til Sysselmand Thorlak Isfjord, ang. Garnspindingens og
Væveriets Fremme. Khavn 6/1 1781).
50 Lýöur Bjömsson hefur gert hvað ítarlegasta úttekt á þessum
tilraunum yfirvalda til þess að þjálfa ungmenni til handverksnáms.
Sjá: Lýður Björnsson: „Við vefstól og rokk“. Saga. Tímarit
Sögufélags XXXV-1997. 179-221.
manni sendur vefstóll, og var hann ætlaður
„Syðri Múlasýslu" sem hluti af „konunglegum
verðlaunum og náðargjöfum til framkvæmdar
bjargræðisvegunum á íslandi“ eins og segir
í bréfinu.51 Því miður fór aldrei svo að vef-
stóllinn yrði notaður né heldur nokkrir rokkar
og hesputré sem send voru til Eskifjarðar í
svipuðum tilgangi. Jón Sveinsson taldi ekki
mögulegt að koma vefstólnum í notkun nema
að fá fjárstuðning til þess að byggja timburhús
utan um hann, auk þess sem hann sagðist
engan vefara hafa til starfans. Tvö ungmenni
úr fjórðungnum voru þá valin til þess að nema
vefnað og spuna á kostnað yfirvalda í Kaup-
mannahöfn árið 1785. þau Guðmundur Þor-
steinsson frá Lambeyri og Olöf Bjarnadóttir
frá Stuðlum í Reyðarfirði. Einar Bragi hefur
rakið feril þeirra og tilraunanna við að koma
vefsmiðjunni á fót á Eskifirði.52
Með kaupstaðastofnuninni árið 1786 og
afnámi einokunarverslunarinnar árið 1787
lögðu yfirvöld kraft í að veita kaupstöðunum
fríðindi til þess að efla þá sem miðstöðvar
verslunar og handverks. Minni áhersla var,
þegar þarna var komið sögu, lögð á að styrkja
framtak á við Innréttingarnar með háum fjár-
hæðum, en hlutafélag um spunastofu og þóf-
aramyllu hafði líka verið stofnað norðan-
lands.53 Skilyrði átti að skapa í kaupstöðunum
fyrir atvinnu af þessu tagi og handverksmenn,
sem settust þar að, áttu að fá viss fríðindi og
hvatningarverðlaun ef vel gengi. Sérstaklega
var því beint til ullar- og línvefara sem lært
51 Ritþess íslenzka Lœrdómslistafélags. 3. 1782. 286. (Konúnglig
Verdlaun og Nádargiafir, til framqvæmdar Biargrædis vegunum
á Islandi, fyri medalgaungu Rentukammersins, árit 1783).
52 Einar Bragi Sigurðsson: Eskja, sögurit Eskfirdinga. II. 275,
347-348, 368. - Hrefna Róbertsdóttir: Wool and Society. 264.
53 Lýður Bjömsson: „Spunastofa Stefáns amtmanns“. Súlur. Norð-
lenskt tímarit. XXII. árg. 35. hefti. Akureyri 1995. 100-115.
97